Trong bối cảnh cải cách hệ thống pháp luật Việt Nam, hàng loạt các văn bản quy phạm pháp luật (“VBQPPL”), đặc biệt ở các lĩnh vực đất đai, đầu tư, xây dựng và đấu thầu đều đã và đang trong quá trình rà soát, hoàn thiện và ban hành. Tuy nhiên, trong giai đoạn chuyển tiếp, một thực trạng phổ biến là việc chậm trễ trong ban hành các nghị định, thông tư thay thế nhằm quy định chi tiết thi hành các VBQPPL mới đã có hiệu lực (“Văn Bản Hướng Dẫn”).
Để giải quyết vấn đề này, cần dựa trên nguyên tắc áp dụng VBQPPL trong việc xác định hiệu lực. Tuy nhiên, nguyên tắc này đã được điều chỉnh theo Luật Ban Hành VBQPPL 2025, có hiệu lực từ ngày 01/4/2025. Bài viết dưới đây phân tích sự khác biệt giữa các giai đoạn pháp lý để định hướng áp dụng phù hợp.
Theo Luật Ban Hành VBQPPL 2015
Khoản 4 Điều 154 Luật Ban Hành VBQPPL 2015 quy định: “VBQPPL hết hiệu lực thì VBQPPL quy định chi tiết thi hành văn bản đó cũng đồng thời hết hiệu lực.”
Theo quy định này. Khi văn bản được hướng dẫn hết hiệu lực, văn bản hướng dẫn cũng mặc nhiên chấm dứt hiệu lực mà không cần quyết định riêng. Đây là một quy định đóng, mang tính bắt buộc, đảm bảo tính chặt chẽ trong hệ thống pháp luật, đồng thời giảm tải việc ban hành văn bản bãi bỏ riêng lẻ cho từng Văn Bản Hướng Dẫn đã lỗi thời.
Tuy nhiên, trên thực tế, việc ban hành Văn Bản Hướng Dẫn thường chậm hơn đáng kể so với hiệu lực của văn bản luật hoặc nghị định. Hệ quả là, khi văn bản mới đã có hiệu lực nhưng chưa có Văn Bản Hướng Dẫn kịp thời, việc tự động chấm dứt hiệu lực các văn bản cũ dẫn đến việc phát sinh khoảng trống pháp lý và bỏ ngõ hiệu lực. Điều này gây khó khăn và tiềm ẩn rủi ro pháp lý cho cả cơ quan nhà nước và các chủ thể áp dụng quy định.
Theo Luật Ban Hành VBQPPL 2025
Kể từ ngày 01/4/2025, Luật Ban Hành VBQPPL 2025 có hiệu lực thi hành và đã thay đổi một số nguyên tắc quan trọng trong việc xác định hiệu lực của văn bản quy định chi tiết. Cụ thể, khoản 2 Điều 57 quy định: “VBQPPL hết hiệu lực toàn bộ hoặc một phần do có VBQPPL khác thay thế hoặc sửa đổi, bổ sung thì văn bản quy định chi tiết, quy định biện pháp cụ thể để tổ chức, hướng dẫn thi hành văn bản đó tiếp tục có hiệu lực trong trường hợp không trái với VBQPPL thay thế hoặc sửa đổi, bổ sung, trừ trường hợp được công bố hết hiệu lực toàn bộ hoặc một phần...”
Quy định này thay thế cơ chế tự động chấm dứt hiệu lực bằng nguyên tắc duy trì hiệu lực có điều kiện. Cụ thể, Văn Bản Hướng Dẫn không còn mặc nhiên hết hiệu lực khi văn bản được hướng dẫn bị thay thế, mà vẫn có thể tiếp tục được áp dụng nếu không trái với VBQPPL mới. Cách tiếp cận này giúp bảo đảm tính ổn định trong áp dụng pháp luật, đặc biệt trong các giai đoạn chưa kịp ban hành văn bản hướng dẫn mới, đồng thời khắc phục khoảng trống pháp lý phát sinh từ quy định cũ. Tuy vậy, quy định “không trái” vẫn mang tính định tính và chưa được hướng dẫn cụ thể về cách xác định mức độ tương thích hay mâu thuẫn giữa các văn bản.
Theo quan điểm của tác giả, điều kiện “không trái” cần được hiểu theo hướng toàn diện, tức toàn bộ nội dung, thuật ngữ, trình tự và nguyên tắc diễn giải trong Văn Bản Hướng Dẫn cũ phải tương thích với quy định của văn bản mới.
Nhìn chung, việc đánh giá nội dung này tiềm ẩn rủi ro pháp lý, dễ phát sinh cách hiểu khác nhau và không thống nhất trong thực tiễn áp dụng. Do đó, khách hàng nên tham khảo ý kiến tư vấn pháp lý chuyên môn trước khi áp dụng để hạn chế rủi ro và đảm bảo tuân thủ đúng quy định pháp luật hiện hành.
Bài viết liên quan
