Phân biệt về Thứ tự ưu tiên thanh toán, ưu tiên hiệu lực và ưu tiên lựa chọn áp dụng biện pháp bảo đảm theo quy định pháp luật Việt Nam

Trong quan hệ dân sự, việc bảo đảm thực hiện nghĩa vụ là công cụ cần thiết nhằm đảm bảo quyền lợi hợp pháp cho các bên tham gia giao dịch. Theo quy định tại Điều 292 Bộ luật Dân sự 2015, các biện pháp bảo đảm bao gồm cầm cố tài sản, thế chấp tài sản, đặt cọc, ký cược, ký quỹ, bảo lưu quyền sở hữu, bảo lãnh, tín chấp và cầm giữ tài sản. Mỗi biện pháp này có những đặc thù riêng về hình thức, điều kiện phát sinh và hiệu lực pháp lý, góp phần thiết lập một cơ chế an toàn cho quá trình thực hiện nghĩa vụ dân sự. 

Hiện nay, pháp luật về giao dịch bảo đảm tại Việt Nam đang có các quy định liên quan đến thứ tự ưu tiên thanh toán, ưu tiên hiệu lực và ưu tiên lựa chọn áp dụng biện pháp bảo đảm. Tuy nhiên, việc phân biệt và áp dụng các quy định này trong thực tiễn còn gặp nhiều khó khăn do tính chất phức tạp và giao thoa giữa các khái niệm. Bài viết này sẽ phân tích chuyên sâu từng nội dung nêu trên, làm rõ các điểm khác biệt cũng như cách thức áp dụng theo hệ thống pháp luật hiện hành. 

1. Ưu tiên về hiệu lực đối kháng của biện pháp bảo đảm với người thứ ba

Hiệu lực đối kháng với người thứ ba là yếu tố quan trọng nhằm bảo đảm giao dịch bảo đảm không chỉ ràng buộc các bên ký kết mà còn có giá trị pháp lý đối với các chủ thể khác. Đây là cơ sở xác định tính ưu tiên khi phát sinh tranh chấp liên quan đến tài sản bảo đảm. 

Theo Điều 297 Bộ luật Dân sự 2015 và Điều 23 Nghị định 21/2021/NĐ-CP, biện pháp bảo đảm phát sinh hiệu lực đối kháng khi hợp đồng bảo đảm có hiệu lực pháp luật và: 

• Nếu thuộc diện phải đăng ký, hiệu lực đối kháng phát sinh từ thời điểm đăng ký tại cơ quan có thẩm quyền; 

• Nếu không thuộc diện đăng ký (như cầm cố, đặt cọc, ký cược), hiệu lực đối kháng phát sinh từ thời điểm bên nhận bảo đảm nắm giữ hoặc kiểm soát tài sản bảo đảm; 

• Đối với ký quỹ, hiệu lực đối kháng phát sinh từ thời điểm tài sản được gửi vào tài khoản phong tỏa tại tổ chức tín dụng. 

Ví dụ, cá nhân thế chấp quyền sử dụng đất cho ngân hàng và hoàn tất đăng ký tại Văn phòng đăng ký đất đai thì giao dịch thế chấp sẽ phát sinh hiệu lực đối kháng từ thời điểm đăng ký. Trong khi đó, trường hợp doanh nghiệp cầm cố hàng hóa cho ngân hàng, hiệu lực đối kháng được xác lập từ thời điểm ngân hàng tiếp nhận và kiểm soát hàng hóa đó. 

2. Ưu tiên về thứ tự thanh toán

Thứ tự ưu tiên thanh toán đóng vai trò định đoạt quyền được thanh toán trước trong trường hợp một tài sản bảo đảm được dùng để thực hiện nhiều nghĩa vụ cùng lúc. 

Theo Điều 308 Bộ luật Dân sự 2015, khi một tài sản bảo đảm nhiều nghĩa vụ, thứ tự ưu tiên thanh toán được xác định dựa trên hiệu lực đối kháng. Cụ thể:  

• Nếu các biện pháp bảo đảm đều có hiệu lực đối kháng với người thứ ba thì xác định theo thời điểm phát sinh hiệu lực đối kháng;  

• Nếu chỉ một số biện pháp có hiệu lực đối kháng thì nghĩa vụ có hiệu lực đối kháng được thanh toán trước;  

• Nếu không biện pháp nào có hiệu lực đối kháng, ưu tiên theo thời điểm xác lập biện pháp.  

Các bên cũng có thể thỏa thuận thay đổi thứ tự ưu tiên này, nhưng Bên thế quyền ưu tiên thanh toán chỉ được ưu tiên thanh toán trong phạm vi bảo đảm của bên mà mình thế quyền. 

Chẳng hạn, A thế chấp căn nhà của mình cho ngân hàng X vào tháng 1/2023 và cho cá nhân Y vào tháng 3/2023. Ngân hàng X đã thực hiện đăng ký giao dịch bảo đảm ngay sau khi ký kết, trong khi cá nhân Y chưa đăng ký. Khi xử lý tài sản, ngân hàng X sẽ được ưu tiên thanh toán trước cá nhân Y. 

3. Ưu tiên lựa chọn áp dụng biện pháp bảo đảm

Ưu tiên lựa chọn áp dụng biện pháp bảo đảm được hiểu là việc lựa chọn biện pháp bảo đảm để xử lý nghĩa vụ khi cùng một nghĩa vụ được bảo đảm bằng nhiều biện pháp khác nhau. 

Theo Điều 5 Nghị định 21/2021/NĐ-CP, một nghĩa vụ có thể được bảo đảm bằng nhiều biện pháp bảo đảm khác nhau. Theo đó, khi áp dụng biện pháp bảo đảm thì: 

• Ưu tiên lựa chọn áp dụng biện pháp bảo đảm theo thỏa thuận của các bên; 

• Trường hợp các bên không thỏa thuận về việc lựa chọn áp dụng biện pháp bảo đảm khi nghĩa vụ bị vi phạm, bên nhận bảo đảm có quyền lựa chọn áp dụng một hoặc đồng thời nhiều biện pháp bảo đảm để xử lý. 

Ví dụ, một doanh nghiệp đồng thời thế chấp nhà xưởng và cầm cố hàng hóa cho ngân hàng để bảo đảm khoản vay. Khi xảy ra sự kiện vi phạm, nếu các bên không thỏa thuận trước thứ tự áp dụng biện pháp bảo đảm, thì ngân hàng có thể lựa chọn xử lý hàng hóa trước để nhanh chóng thu hồi nợ, hoặc thực hiện thủ tục phát mãi tài sản nhà xưởng, tùy theo lựa chọn của mình.  

Ba khía cạnh nêu trên, về việc ưu tiên về hiệu lực đối kháng, ưu tiên về thứ tự thanh toán và ưu tiên lựa chọn áp dụng biện pháp bảo đảm, đều có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an toàn pháp lý cho các giao dịch dân sự bảo đảm và quyền của các bên. Việc nắm vững và áp dụng hiệu quả các quy định về ưu tiên trong giao dịch bảo đảm giúp doanh nghiệp chủ động kiểm soát tài sản bảo đảm, tăng khả năng thu hồi nợ, tối ưu hóa phương án xử lý nghĩa vụ và hạn chế tối đa các rủi ro tranh chấp pháp lý. 

Bài viết liên quan:

1/ Quy định về thanh toán trong giao dịch mua bán, thuê mua nhà ở, công trình xây dựng hình thành trong tương lai

2/ Áp dụng đồng thời chế tài phạt vi phạm và lãi chậm trả đối với vi phạm thời hạn thực hiện nghĩa vụ thanh toán trong hợp đồng thương mại

Chia sẻ: