Căn cứ áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời kê biên tài sản đang tranh chấp theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015

Kê biên tài sản đang tranh chấp là một trong những biện pháp khẩn cấp tạm thời được áp dụng trong cả tố tụng dân sự và tố tụng trọng tài.¹ Tuy nhiên, việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời kê biên tài sản đang tranh chấp có khả năng ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền và lợi ích hợp pháp của bên bị yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời nếu được áp dụng không đúng. Do đó, việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời này cần trải qua quá trình xem xét căn cứ áp dụng một cách cẩn thận trước khi áp dụng. Bài viết sau đây trình bày căn cứ để áp dụng biện pháp kê biên tài sản đang tranh chấp theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 (BLTTDS 2015).

Theo Khoản 1, Điều 111 BLTTDS 2015, trong quá trình giải quyết vụ án theo pháp luật tố tụng dân sự, đương sự, người đại diện hợp pháp của đương sự hoặc cơ quan, tổ chức, cá nhân khởi kiện vụ án quy định tại Điều 187 của BLTTDS 2015 có quyền yêu cầu Tòa án đang giải quyết vụ án đó áp dụng một hoặc nhiều biện pháp khẩn cấp tạm thời quy định tại Điều 114 của Bộ luật này, bao gồm biện pháp kê biên tài sản đang tranh chấp. Điều 120 BLTTDS 2015 quy định kê biên tài sản đang tranh chấp được áp dụng nếu trong quá trình giải quyết vụ án có căn cứ cho thấy người giữ tài sản đang tranh chấp có hành vi tẩu tán, hủy hoại tài sản. Phân tích quy định của Điều 120 BLTTDS 2015 cho thấy, việc áp dụng biện pháp kê biên tài sản đang tranh chấp được đưa ra để ngăn chặn việc tẩu tán, hủy hoại tài sản đang tranh chấp, nhằm mục đích đảm bảo cho việc xét xử vụ án liên quan đến tài sản tranh chấp và quá trình thi hành án sau này. 

Tuy nhiên, không phải bất kỳ yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời kê biên tài sản đều có thể được Tòa án chấp nhận. Theo đó, Điều 7 Nghị quyết số 02/2020/NQ-HĐTP của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao quy định Tòa án chỉ ra quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời kê biên tài sản đang tranh chấp khi có đủ hai căn cứ: (1) Tài sản đang tranh chấp là đối tượng của quan hệ tranh chấp mà Tòa án đang thụ lý giải quyết; (2) Có tài liệu, chứng cứ chứng minh người giữ tài sản đang tranh chấp có hành vi tẩu tán, hủy hoại tài sản đó. 

Đối với căn cứ thứ nhất, ngay tại tên gọi của biện pháp khẩn cấp tạm thời này đã thể hiện rõ biện pháp khẩn cấp tạm thời này chỉ áp dụng cho “tài sản đang tranh chấp”. Và tài sản đang tranh chấp được xác định là đối tượng của quan hệ tranh chấp mà Tòa án đang thụ lý giải quyết. Do đó, đối với các tài sản không phải là đối tượng của quan hệ tranh chấp mà Tòa án đang thụ lý giải quyết, việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời kê biên tài sản đang tranh chấp không thể thực hiện.  

Ví dụ: A khởi kiện B tại Tòa án nhân dân có thẩm quyền để yêu cầu giải quyết tranh chấp đòi lại căn nhà tại tỉnh X và được Tòa án thụ lý giải quyết. Trong quá trình Tòa án giải quyết vụ án, A yêu cầu Tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời kê biên căn nhà tại tỉnh X và một căn nhà khác của B tại tỉnh Y. Theo đó, Tòa án chỉ có thể áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời kê biên tài sản đang tranh chấp là căn nhà tại tỉnh X khi có đủ căn cứ vì căn nhà này là đối tượng của quan hệ tranh chấp mà Tòa án đang thụ lý giải quyết. Đối với căn nhà tại tỉnh Y của B, đây không phải là tài sản đang tranh chấp nên Tòa án không có căn cứ áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời kê biên tài sản đang tranh chấp theo yêu cầu của A. 

Đối với căn cứ thứ hai, việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời kê biên tài sản đang tranh chấp chỉ được Tòa án áp dụng khi có tài liệu, chứng cứ chứng minh người giữ tài sản đang tranh chấp có hành vi tẩu tán, hủy hoại tài sản đó. Như đã trình bày, việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời kê biên tài sản đang tranh chấp nhằm mục đích ngăn chặn người giữ tài sản đang tranh chấp thực hiện hành vi tẩu tán, hủy hoại tài sản đó nên người yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời cần cung cấp được tài liệu, chứng cứ chứng minh cho việc tẩu tán, hủy hoại tài sản. Ví dụ cho trường hợp này, Điều 7 Nghị quyết số 02/2020/NQ-HĐTP của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn tài liệu, chứng cứ chứng minh người giữ tài sản đang tranh chấp là vi bằng của Thừa phát lại xác định việc người giữ tài sản có hành vi đập phá tài sản đang tranh chấp. 

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng, biện pháp khẩn cấp tạm thời này chỉ được áp dụng đối với “người giữ tài sản đang tranh chấp” mà không áp dụng cho “chủ sở hữu tài sản đang tranh chấp” mặc dù đối tượng này vẫn có khả năng thực hiện việc tẩu tán tài sản dù không phải là người đang giữ tài sản đang tranh chấp. Do đó, các đề xuất liên quan việc bổ sung căn cứ áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời kê biên tài sản đang tranh chấp khi chủ sở hữu tài sản đang tranh chấp có hành vi tẩu tán, hủy hoại tài sản đó cũng đã được đưa ra.² Mặc dù vậy, việc bổ sung này vẫn chưa được thực hiện trên thực tế nên các bên có nhu cầu yêu cầu Tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời kê biên tài sản đang tranh chấp cần lưu ý khi yêu cầu áp dụng. 

Việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời kê biên tài sản đang tranh chấp thường được đương sự trong vụ án đề nghị áp dụng trên thực tế. Tuy nhiên, các đương sự cần lưu ý thực hiện việc yêu cầu Tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời này khi có đủ căn cứ áp dụng, tránh ảnh hưởng đến lợi ích của chính mình cũng như người bị yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời hoặc bên thứ ba. 

(1) Khoản 6, Điều 114 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 và Điểm c, Khoản 1, Điều 49 Luật Trọng tài thương mại năm 2010.

(2) Thái Chí Bình (2020), Khó khăn, vướng mắc qua việc áp dụng một vài biện pháp khẩn cấp tạm thời trong tố tụng dân sự và kiến nghị hoàn thiện, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 11 (411)-Kỳ 1-Tháng 6/2020. 

Bài viết liên quan

1. Áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong tố tụng dân sự
2. Mất quyền phản đối trong tố tụng trọng tài
3. Hạn chế trong chế tài bồi thường thiệt hại về môi trường qua tố tụng dân sự

Chia sẻ: