Áp dụng đồng thời chế tài phạt vi phạm và lãi chậm trả đối với vi phạm thời hạn thực hiện nghĩa vụ thanh toán trong hợp đồng thương mại

Nhằm tăng tính răn đe và giảm thiểu rủi ro vi phạm hợp đồng, các bên trong hợp đồng thương mại có thể thỏa thuận rằng một bên, khi có hành vi chậm thực hiện nghĩa vụ thanh toán, sẽ phải trả cho bên kia một khoản tiền phạt vi phạm và một khoản lãi chậm trả tương ứng với thời gian chậm thanh toán. Vấn đề đặt ra là khi có tranh chấp xảy ra và được giải quyết tại tòa án hoặc trọng tài, liệu thỏa thuận này có được công nhận, hay bên bị vi phạm chỉ có quyền yêu cầu một trong hai khoản tiền trên?

1. Khái quát về phạt vi phạm và lãi chậm trả trong hợp đồng thương mại

Phạt vi phạm là một loại chế tài trong thương mại, trong đó bên bị vi phạm yêu cầu bên vi phạm trả một khoản tiền phạt do vi phạm hợp đồng với điều kiện có quy định trong hợp đồng. Mức phạt sẽ do các bên thoả thuận trong hợp đồng, nhưng không được vượt quá 8% giá trị phần nghĩa vụ hợp đồng bị vi phạm, trừ vi phạm trong lĩnh vực thẩm định giá. 

Trong khi đó, tiền lãi chậm trả là một khoản tiền mà bên bị phạm có quyền yêu cầu khi bên còn lại thanh toán tiền hàng, thù lao dịch vụ và/hoặc các chi phí khác không đúng thời hạn quy định trong hợp đồng, bất kể các bên có thỏa thuận trong hợp đồng về vấn đề lãi chậm trả hay không. Tiền lãi chậm trả được tính trên số tiền chậm thanh toán tương ứng với thời gian chậm trả. Mức lãi chậm trả có thể được các bên thỏa thuận trong hợp đồng. Trong trường hợp hợp đồng không quy định, mức lãi trên sẽ được xác định theo lãi suất nợ quá hạn trung bình trên thị trường tại thời điểm thanh toán.

2. Khả năng áp dụng đồng thời phạt vi phạm và lãi chậm trả đối với hành vi vi phạm thời hạn thực hiện nghĩa vụ thanh toán trong hợp đồng thương mại

Luật Thương Mại 2005, Bộ Luật Dân Sự 2015 đều không có quy định rõ ràng về mối quan hệ giữa phạt vi phạm và lãi chậm trả cũng như việc áp dụng đồng thời cả hai chế định trên cho cùng một hành vi chậm thực hiện nghĩa vụ thanh toán có được phép hay không. Điều này đã dẫn tới hai luồng ý kiến trái chiều về cách thức xử lý khi tranh chấp có liên quan phát sinh. 

Một số quan điểm cho rằng cần áp dụng nguyên tắc “một hành vi vi phạm chỉ bị phạt một lần” để xác định rằng bên bị vi phạm chỉ có quyền yêu cầu bên vi phạm trả một trong hai khoản tiền phạt vi phạm hoặc lãi chậm trả. Nguyên tắc này vốn được áp dụng phổ biến đối với vi phạm trong lĩnh vực pháp luật hành chính và hình sự. Gần đây, tại Nghị quyết 01/2019/NQ-HĐTP, nguyên tắc trên đã được đưa vào pháp luật dân sự trong phạm vi hợp đồng vay tại Điều 12.1. Theo đó, “Hợp đồng vay tài sản vừa có thỏa thuận phạt vi phạm, vừa có thỏa thuận lãi trên nợ gốc quá hạn hoặc hình thức khác áp dụng đối với hành vi không trả nợ đúng hạn” thì “Tòa án xem xét, quyết định theo nguyên tắc chỉ xử lý một lần đối với mỗi hành vi không trả nợ đúng hạn”. Như vậy, nếu áp dụng tương tự nguyên tắc “một hành vi vi phạm chỉ bị phạt một lần” cho các hợp đồng thương mại thì bên bị vi phạm chỉ có quyền yêu cầu bên chậm thanh toán trả: (i) một khoản tiền phạt vi phạm hoặc (ii) một khoản tiền lãi chậm trả. 

Ngược lại, một số ý kiến khác cho rằng bên bị vi phạm hoàn toàn có quyền yêu cầu áp dụng cả chế tài phạt vi phạm và lãi chậm trả cho việc vi phạm thời hạn thanh toán của bên còn lại trong hợp đồng thương mại. Bởi đây là hai chế định độc lập và không loại trừ nhau, pháp luật cũng không có quy định nào hạn chế việc áp dụng đồng thời hai khoản tiền này. Do đó, về nguyên tắc, các bên được quyền tự do thỏa thuận và phải thực hiện theo những nội dung hợp đồng đã giao kết. 

Vì pháp luật không có quy định rõ ràng, cụ thể về vấn đề trên, việc xử lý tranh chấp phát sinh sẽ phụ thuộc vào quan điểm của hội đồng giải quyết tranh chấp. Theo nghiên cứu của tác giả, các cơ quan tài phán (cả trọng tài và tòa án) hiện nay đang có xu hướng cho phép áp dụng đồng thời chế tài phạt vi phạm và lãi chậm trả đối với vi phạm hợp đồng thương mại do chậm thực hiện nghĩa vụ thanh toán7. Do đó, khả năng cao rằng yêu cầu của một bên về việc bên thanh toán không đúng thời hạn phải đồng thời trả một khoản tiền phạt vi phạm và tiền lãi chậm trả trên số tiền chậm thanh toán sẽ được chấp nhận.  

Chia sẻ: