Vấn đề quyền tác giả trong các show truyền hình thực tế

Trong bối cảnh ngành công nghiệp truyền hình thực tế phát triển mạnh mẽ, vấn đề bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ đối với định dạng (format) của các chương trình truyền hình thực tế (reality game show) tế đang trở thành một thách thức lớn trên toàn cầu. Mặc dù các chương trình thực tế đã trở thành một phần không thể thiếu trong lịch phát sóng truyền hình, việc bảo vệ pháp lý cho format game show vẫn còn nhiều khó khăn và hạn chế. Điều này dẫn đến tình trạng các nhà sản xuất và kênh truyền hình phải tìm kiếm các giải pháp thay thế để bảo vệ tài sản trí tuệ của mình trong lĩnh vực này.

1. Tính phức tạp trong format của gameshow

Việc xác định chính xác thế nào là format của một gameshow truyền hình thực tế là một vấn đề phức tạp và gây nhiều tranh cãi trong ngành công nghiệp giải trí. Format game show không chỉ đơn thuần là một ý tưởng, mà là một tổng thể các yếu tố được kết hợp một cách độc đáo.Sự phức tạp này bắt nguồn từ việc format bao gồm nhiều yếu tố khác nhau, từ luật chơi, cách thức thi đấu, cấu trúc chương trình, đến các yếu tố giải trí và phong cách trình bày. Mỗi yếu tố này, khi đứng riêng lẻ, có thể được xem là quá cơ bản để được bảo hộ. Tuy nhiên, chính sự kết hợp độc đáo của chúng tạo nên bản sắc riêng cho mỗi chương trình. 

Việc bảo hộ quyền tác giả cho format của gameshow thực tế là một vấn đề phức tạp trong lĩnh vực pháp lý. Mặc dù format game show thường bao gồm nhiều yếu tố sáng tạo, việc xác định ranh giới giữa “ý tưởng” không được bảo hộ và “hình thức thể hiện” có thể được bảo hộ vẫn còn nhiều thách thức. Điều này dẫn đến tình trạng nhiều format gameshow không được bảo hộ đầy đủ theo luật quyền tác giả. Tuy nhiên, một số khía cạnh cụ thể của format, như kịch bản chi tiết hoặc các yếu tố hình ảnh độc đáo, có thể được bảo hộ riêng lẻ. 

Các chương trình truyền hình thực tế lại thường phức tạp hơn so với các chương trình có kịch bản truyền thống. Các chương trình truyền hình thực tế thường không có kịch bản cố định. Khi không có kịch bản, các yếu tố sáng tạo ngẫu nhiên tạo nên “format” của chương trình – hay nói cách khác là “diện mạo và cảm nhận” tổng thể về game show đó. Do đó, format của chương trình trở thành trọng tâm của các cáo buộc đạo nhái, sao chép ý tưởng, thay vì tập trung vào từ ngữ, kịch bản hay hình ảnh như trong các vụ kiện bản quyền truyền hình truyền thống. Tuy nhiên, khi không có kịch bản để xem xét, các tòa án gặp khó khăn trong việc áp dụng phân tích bản quyền cho các vụ kiện về format game show. Cho đến nay, vẫn chưa có tiêu chuẩn rõ ràng nào được đưa ra để giải quyết các vụ việc này. 

Về khía cạnh này, trong vụ việc CBS khởi kiện ABC vì cho rằng chương trình “I’m a Celebrity… Get Me Out of Here!” của ABC đã sao chép format của “Survivor” của CBS, tòa án đã đánh giá tính khách biệt giữa hai chương trình dựa trên tổng hòa nhiều yếu tố. Chẳng hạn, Celebrity có giọng điệu hài hước, trái ngược với tính chất nghiêm túc của Survivor. Tòa cũng chỉ ra sự khác biệt về giá trị sản xuất, trong đó Survivor có hình ảnh đẹp mắt, nghệ thuật, còn Celebrity lại mang phong cách như video tự quay. Ngoài ra, còn có nhiều điểm khác nhau về cách thể hiện của người dẫn chương trình, hành vi của thí sinh, âm nhạc và các yếu tố khác. Tất cả những điều này khiến tòa kết luận rằng CBS khó có thể chứng minh được sự tương đồng đáng kể giữa hai chương trình.

2. Các vi phạm sở hữu trí tuệ phổ biến trong lĩnh vực sản xuất gameshow

Trong lĩnh vực sản xuất gameshow truyền hình thực tế, các vi phạm sở hữu trí tuệ thường xảy ra dưới nhiều hình thức khác nhau, gây ra những thách thức đáng kể cho ngành công nghiệp này. Một trong những vi phạm phổ biến nhất là việc sao chép hoặc bắt chước quá mức format của các chương trình đã thành công. Điều này thường dẫn đến những tranh chấp pháp lý phức tạp, như trong trường hợp vụ kiện giữa CBS và ABC liên quan đến chương trình “I’m a Celebrity… Get Me Out of Here!”, khi CBS cáo buộc ABC đã sao chép format của “Survivor”. 

Việc sử dụng âm nhạc có bản quyền mà không được cấp phép cũng là một vấn đề nghiêm trọng trong sản xuất game show. Nhiều chương trình thường sử dụng các bài hát nổi tiếng làm nhạc nền hoặc trong các phần thi, nhưng không phải lúc nào cũng đảm bảo việc xin phép và trả phí bản quyền đầy đủ. Điều này không chỉ vi phạm quyền sở hữu trí tuệ của các nhạc sĩ và nhà sản xuất âm nhạc, mà còn có thể dẫn đến những hậu quả pháp lý và tài chính đáng kể cho nhà sản xuất gameshow. 

Một hình thức vi phạm khác là việc sử dụng hình ảnh, video, hoặc các tài liệu khác mà không được sự cho phép của chủ sở hữu. Trong quá trình sản xuất, các nhà làm game show có thể vô tình hoặc cố ý sử dụng các nội dung này mà không nhận thức được về vấn đề bản quyền, dẫn đến những rủi ro pháp lý không đáng có. 

Cuối cùng, một vấn đề phức tạp khác là việc xử lý quyền sở hữu trí tuệ đối với nội dung do người tham gia chương trình tạo ra. Nhiều game show khuyến khích người chơi sáng tạo nội dung như video, tranh vẽ, hoặc các tác phẩm nghệ thuật khác. Tuy nhiên, nếu không có sự thỏa thuận rõ ràng về quyền sử dụng những nội dung này, có thể dẫn đến tranh chấp giữa người tham gia và nhà sản xuất chương trình. 

3. Các thách thức thường gặp khi xử lý xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực sản xuất trò chơi truyền hình thực tế (gameshow) 

Các nhà tổ chức game show thường phải đối mặt với nhiều rủi ro liên quan đến vi phạm quyền sở hữu trí tuệ. Một trong những thách thức lớn nhất là việc xác định ranh giới giữa “lấy cảm hứng” và “sao chép” format của các chương trình khác. Nhiều vụ kiện đã xảy ra khi các nhà sản xuất bị cáo buộc sao chép ý tưởng hoặc format của chương trình khác đã sản xuất trước đó. 

Việc xử lý xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực game show hiện nay gặp nhiều khó khăn và thách thức đáng kể. Nhiều yếu tố trong format game show thường được xem là các yếu tố “phổ biến” hoặc “cơ bản”, khiến việc xác định tính độc đáo và khả năng bảo hộ trở nên phức tạp. Tòa án thường gặp khó khăn trong việc quyết định liệu việc sắp xếp các yếu tố phổ biến theo cách cụ thể có đủ sáng tạo để được bảo hộ sở hữu trí tuệ hay không. Điều này tạo ra một môi trường không chắc chắn cho các nhà sản xuất và có thể dẫn đến nhiều tranh chấp pháp lý. 

Một thách thức khác là sự cân bằng giữa bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và đảm bảo tự do sáng tạo trong ngành công nghiệp giải trí. Các tòa án thường ưu tiên duy trì sự lưu thông tự do của ý tưởng hơn là cho phép các nhà sản xuất truyền hình độc quyền về một số format chương trình nhất định. Điều này có thể làm giảm động lực sáng tạo của các nhà sản xuất, vì họ lo ngại ý tưởng của mình sẽ bị sao chép mà không được bảo vệ đầy đủ. 

Ngoài ra, một số nhà tổ chức game show dựa vào luật về nhãn hiệu để bảo vệ quyền của mình. Tuy nhiên, nỗ lực này không phải lúc nào cũng hiệu quả. Khác với luật bản quyền bảo vệ các tác phẩm văn học và nghệ thuật, luật về nhãn hiệu tập trung vào việc bảo vệ các biểu tượng, yếu tố hoặc thiết kế được sử dụng để nhận diện sản phẩm trên thị trường và ngăn chặn sự nhầm lẫn về nguồn gốc của sản phẩm, dịch vụ. Việc vi phạm nhãn hiệu dựa trên “khả năng gây nhầm lẫn” cho người tiêu dùng, được xác định bằng một bài kiểm tra phức tạp với nhiều yếu tố, và có thể hoàn toàn khác với mục tiêu mà một game show có thể hướng đến hoặc có được. 

Ngoài ra, tính chất quốc tế của ngành công nghiệp truyền hình cũng tạo ra những thách thức riêng. Các format game show thường được mua bán và sản xuất lại ở nhiều quốc gia khác nhau, mỗi nơi có hệ thống pháp luật và cách tiếp cận khác nhau về quyền sở hữu trí tuệ. Điều này có thể dẫn đến những tranh chấp phức tạp và khó giải quyết khi xảy ra vi phạm xuyên biên giới. 

Cuối cùng, sự phát triển nhanh chóng của công nghệ và phương tiện truyền thông mới cũng tạo ra những thách thức trong việc áp dụng luật bản quyền truyền thống vào môi trường số. Các nền tảng streaming và mạng xã hội đã làm thay đổi cách thức sản xuất và phân phối nội dung, đòi hỏi phải có những cách tiếp cận mới trong việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ cho format game show.

Các khuyến nghị

Để bảo vệ tốt nhất quyền sở hữu trí tuệ của mình đối với format của game show, các nhà sản xuất cần hiểu rõ các nguyên tắc cốt lõi trong việc xử lý các vi phạm sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực này, bao gồm: 

• Thứ nhất, luật về quyền tác giả chỉ bảo hộ hình thức thể hiện cụ thể, không bảo hộ ý tưởng. 

• Thứ hai, tòa án thường xem xét tính nguyên gốc trong việc lựa chọn và sắp xếp các yếu tố phổ biến để xác định khả năng bảo hộ. 

• Thứ ba, nguyên tắc cân bằng giữa bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và đảm bảo tự do ngôn luận, thể hiện ý tưởng. 

• Thứ tư, hợp đồng bảo mật và không cạnh tranh có thể được công nhận trong một số trường hợp hạn chế. 

Dựa trên các thực tiễn hiện nay và các nguyên tắc chính, các ccơn vị sản xuất game show cần lưu ý những điểm quan trọng sau để bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ đối với format của game show do mình sáng tạo: 

• Xây dựng tính độc đáo: Tập trung vào việc tạo ra sự kết hợp độc đáo của các yếu tố, thay vì chỉ dựa vào những ý tưởng cơ bản. Điều này sẽ giúp tăng khả năng bảo hộ cho format. 

• Ghi chép chi tiết: Lưu trữ tất cả các tài liệu liên quan đến quá trình phát triển format, bao gồm bản thảo, ghi chú cuộc họp và các phiên bản khác nhau của ý tưởng. Những tài liệu này có thể là bằng chứng quan trọng trong trường hợp xảy ra tranh chấp. 

• Ký kết hợp đồng bảo mật: Yêu cầu tất cả những người tham gia vào quá trình phát triển format ký thỏa thuận bảo mật để ngăn chặn việc tiết lộ thông tin quan trọng. 

• Đăng ký bản quyền: Mặc dù không thể đăng ký bản quyền cho ý tưởng, nhưng có thể đăng ký bản quyền cho các tài liệu cụ thể như kịch bản, hướng dẫn sản xuất hoặc các yếu tố đồ họa. 

• Sử dụng nhãn hiệu: Đăng ký nhãn hiệu cho tên chương trình và các yếu tố nhận diện thương hiệu khác để tăng cường bảo vệ pháp lý. 

• Thẩm định kỹ lưỡng: Trước khi phát triển một format mới, cần nghiên cứu kỹ để đảm bảo không vô tình vi phạm quyền sở hữu trí tuệ của các chương trình đã tồn tại. 

• Xây dựng chiến lược pháp lý: Chuẩn bị sẵn kế hoạch hành động trong trường hợp phát hiện vi phạm, bao gồm việc thu thập bằng chứng và các bước pháp lý cần thiết. 

• Tạo ra tài liệu “format bible”: Xây dựng một tài liệu chi tiết mô tả tất cả các khía cạnh của format, từ cấu trúc chương trình đến các yếu tố sản xuất cụ thể, để làm bằng chứng về tính độc đáo và sáng tạo của format. 

• Đưa vào hợp đồng điều khoản ngăn cấm công ty sản xuất hoặc những người liên quan tạo ra chương trình tương tự cho các đài truyền hình khác. Điều khoản này có thể giúp ngăn chặn việc sao chép định dạng chương trình trong tương lai. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng hầu hết các khu vực pháp lý thường hạn chế nghiêm ngặt việc thực thi các điều khoản không cạnh tranh trong hợp đồng lao động. Do đó, bất kỳ hạn chế nào cũng cần được soạn thảo hết sức cẩn thận và chi tiết để tránh vi phạm các quy định pháp luật về cạnh tranh. 

Có thể thấy, luật sở hữu trí tuệ cho đến nay vẫn chưa chứng minh vai trò hiệu quả cho các nhà sáng tạo chương trình truyền hình thực tế trong nỗ lực bảo vệ tác phẩm của họ. Trong lĩnh vực bản quyền, sự phân biệt giữa ý tưởng và cách thể hiện là trở ngại căn bản đối với việc bảo vệ format của chương trình truyền hình thực tế. Do đó, một cách tiếp cận mang tính tổng thể, đa dạng sẽ chứng minh được hiệu quả tốt hơn việc chỉ dựa vào các quy định sẵn có và truyền thống của luật về bản quyền. 

Bài viết liên quan:

1/ Xâm phạm quyền tác giả đối với tác phẩm điện ảnh

2/ Làm thế nào để bảo hộ quyền tác giả là tác phẩm âm nhạc trên môi trường kĩ thuật số

3/ Quyền tác giả và kiểu dáng công nghiệp, quyền sở hữu trí tuệ nào bảo vệ tốt nhất kiểu dáng bên ngoài của sản phẩm?

Chia sẻ: