Thông tin của người tiêu dùng theo quy định của luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023

Ngày 15/03/2024, nhân dịp Lễ phát động hưởng ứng Ngày Quyền của người tiêu dùng Việt Nam năm 2024, chủ đề “Thông tin minh bạch – Tiêu dùng an toàn” đã được lựa chọn nhằm nhấn mạnh vai trò quan trọng của thông tin trong việc bảo vệ quyền lợi và sự an toàn của người tiêu dùng. Chủ đề này phản ánh nhu cầu cấp thiết trong việc nâng cao nhận thức về thông tin minh bạch, đặc biệt khi các hành vi lừa đảo và xâm phạm thông tin của người tiêu dùng đang gia tăng. Ở góc độ tiếp cận về mặt pháp lý, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 (“Luật BVQLNTD 2023”) đã có những quy định cụ thể về vấn đề bảo vệ thông tin cá nhân của người tiêu dùng nhằm mục đích góp phần bảo vệ dữ liệu cá nhân của người tiêu dùng nói riêng và góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng nói chung, qua đó ngăn chặn hành vi lạm dụng dữ liệu, và tăng cường trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân trong việc thu thập, lưu trữ và sử dụng thông tin người tiêu dùng một cách an toàn và minh bạch.   

Bài viết này nhằm mục đích giới thiệu sơ lược, phân tích và bình luận về cách tiếp cận về phạm vi điều chỉnh cũng như một số hạn chế của Luật BVQLNTD 2023 đối với khái niệm “Thông Tin Của Người Tiêu Dùng”. Bài viết sẽ không đề cập và phân tích các quy định của Luật BVQLNTD 2023 đối với các nội dung như các biện pháp cụ thể mà tổ chức, cá nhân kinh doanh phải tuân thủ để bảo vệ thông tin của người tiêu dùng hay các quy định về quyền của người tiêu dùng đối với thông tin cá nhân của họ. 

1. Khái niệm Thông Tin Của Người Tiêu Dùng theo quy định của Luật BVQLNTD 2023 

Thông tin của người tiêu dụng được quy định tại Điều 3.3. Luật BVQLNTD 2023. Cụ thể, Điều 3.3 Luật BVQLNTD 2023 quy định: “Thông tin của người tiêu dùng bao gồm thông tin cá nhân của người tiêu dùng, thông tin về quá trình mua, sử dụng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ của người tiêu dùng và thông tin khác liên quan đến giao dịch giữa người tiêu dùng và tổ chức, cá nhân kinh doanh”.  

Theo quy định trên, Thông Tin Của Người Tiêu Dùng có thể bao gồm các thông tin cá nhân cơ bản như họ tên, số điện thoại, địa chỉ nhận hàng, email cá nhân, tuổi, giới tính, nghề nghiệp thông tin tài khoản ngân hàng của người tiêu dùng,… Ngoài ra, thông tin của người tiêu dùng còn có thể bao gồm các thông tin liên quan đến hoạt động sử dụng dịch vụ của người tiêu dùng như lịch sử mua hàng hay sử dụng dịch vụ, các sản phẩm đã mua, thời gian giao dịch; cùng các phản hồi, đánh giá hoặc khiếu nại về chất lượng dịch vụ. Ví dụ: Một khách hàng thường xuyên mua sữa cho trẻ em qua ứng dụng mua sắm, với lịch sử ghi nhận các loại sữa đã mua và thời gian giao dịch; sau khi nhận được sản phẩm bị lỗi, khách hàng gửi khiếu nại yêu cầu đổi trả và để lại đánh giá 2 sao về chất lượng dịch vụ. 

Như vậy, phạm vi quy định Thông Tin Của Người Tiêu Dùng theo Điều 3.3 Luật BVQLNTD 2023 giới hạn lại bao gồm thông tin cá nhân cơ bản và các thông tin liên quan đến quá trình giao dịch, sử dụng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ của người tiêu dùng và các thông tin khác có liên quan. Với hướng tiếp cận hiện tại, Luật BVQLNTD 2023 về cơ bản đã tạo ra hàng lang pháp lý để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trước các rủi ro liên quan đến việc lạm dụng dữ liệu từ tổ chức, cá nhân kinh doanh ở mức độ nhất định.  

2. Một số lưu ý về khái niệm Thông Tin Của Người Tiêu Dùng theo quy định của Luật BVQLNTD 2023 

Một là, Luật BVQLNTD 2023 không phân loại Thông Tin Của Người Tiêu Dùng thành Thông Tin Cơ Bản Của Người Tiêu Dùng và Thông Tin Nhạy Cảm Của Người Tiêu Dùng như cách tiếp cận của Nghị định 13/2023/NĐ-CP khi Nghị định 13/2023/NP-CP phân biệt dữ liệu cá nhân thành dữ liệu cá nhân cơ bản và dữ liệu cá nhân nhạy cảm đi kèm với các biện pháp, hình thức xử lý với các mức độ khác nhau tương ứng đối với hai loại dữ liệu cá nhân này. Nói cách khác, Luật BVQLNTD 2023 chỉ quy định thống nhất một khái niệm là Thông Tin Của Người Tiêu Dùng đi kèm các biện pháp bảo vệ Thông Tin Của Người Tiêu Dùng sẽ được áp dụng thống nhất ở cùng một mức độ giống nhau. 

Hai là, phạm vi điều chỉnh của Luật BVQLNTD 2023 chỉ giới hạn lại ở nhóm các thông tin như (1) thông tin cá nhân của người tiêu dùng; (2) thông tin về quá trình mua, sử dụng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ của người tiêu dùng và (3) thông tin khác liên quan đến giao dịch giữa người tiêu dùng và tổ chức, cá nhân kinh doanh. Luật BVQLNTD 2023 dường như chưa trực tiếp đề cập và điều chỉnh đến một loại thông tin đang rất phổ biến hiện nay là thông tin về hành vi của người tiêu dùng. Thông Tin Về Hành Vi Của Người Tiêu Dùng.  

Trong bối cảnh phát triển công nghệ số, đặc biệt là sự phát triển thương mại điện tử, Thông Tin Về Hành Vi Của Người Tiêu Dùng có thể bao gồm các thông tin thể hiện thói quen, mối quan tâm, xu hướng mua sắm, sử dụng dịch vụ được thu thập thông qua hành vi sử dụng các nền tảng số của người tiêu dùng. Các ví dụ của Thông Tin Về Hành Vi Của Người Tiêu Dùng  bao gồm các thông tin về lịch sử tìm kiếm, thông tin về số lần xem, tương tác của người tiêu dùng đối với một sản phẩm/dịch vụ trên các nền tảng số, thông tin về các trang nội dung mà người tiêu dùng theo dõi trên các nền tảng mạng xã hội, thông tin các cuộc trò chuyện của người tiêu dùng bằng lời nói hoặc bằng văn bản trên các thiết bị công nghệ,…   

Ba là, Luật BVQLNTD 2023 không quy định trực tiếp về các bên thứ ba khác ngoài “tổ chức, cá nhân kinh doanh”  khi các bên thứ ba này thu thập, xử lý Thông Tin Của Người Tiêu Dùng. Cụ thể, trong một số trường hợp Thông Tin Của Người Tiêu Dùng, đặc biệt là loại Thông Tin Về Hành Vi Của Người Tiêu Dùng như trường hợp vừa nêu, có thể không chỉ được trực tiếp thu thập từ tổ chức, cá nhân kinh doanh, mà thông thường trong đa số trường hợp được thu thập từ các bên thứ ba khác. Chẳng hạn, một sàn thương mại điện tử ghi nhận lịch sử tìm kiếm của người tiêu dùng về các sản phẩm công nghệ như máy tính bảng của các nhà cung cấp khác nhau ở cùng phân khúc khách hàng để đưa ra các gợi ý sản phẩm phù hợp. Đồng thời, các công cụ tìm kiếm trực tuyến như Google hay ứng dụng trợ lý ảo như Google Assistant có thể thu thập thông tin từ việc nhập liệu bằng văn bản hoặc ghi nhận thông tin bằng lời nói, ví dụ như câu hỏi “Tôi nên mua điện thoại nào?” để cung cấp quảng cáo hoặc đề xuất sản phẩm tương ứng. Ngoài ra, một nền tảng chia sẻ video trực tuyến như YouTube có thể ghi nhận thói quen xem video của người tiêu dùng, chẳng hạn người dùng thường xem các video hướng dẫn nấu ăn, từ đó đề xuất các sản phẩm dụng cụ nhà bếp hoặc các khóa học nấu ăn trực tuyến phù hợp với mối quan tâm này của người tiêu dùng. 

Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 đã tạo nền tảng pháp lý cơ bản để bảo vệ thông tin của người tiêu dùng. Tuy nhiên, việc chưa phân loại thông tin, chưa điều chỉnh thông tin hành vi, và thiếu quy định rõ ràng với bên thứ ba là những hạn chế cần được khắc phục. Điều này đặt ra yêu cầu tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý để theo kịp sự phát triển của công nghệ và đảm bảo quyền lợi người tiêu dùng được bảo vệ toàn diện hơn.

Bài viết liên quan:

1/ Đối tượng áp dụng và các nguyên tắc cơ bản của GDPR

2/ Thẩm định về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong các giao dịch mua bán và sáp nhập (M&A)

3/ Đánh giá tác động xử lý dữ liệu cá nhân

Chia sẻ: