Sử dụng cổ phiếu của công ty để khấu trừ tiền thưởng cho nhân viên

Đối với rất nhiều các doanh nghiệp hiện nay, đặc biệt là các công ty công nghệ, việc “giữ chân” những người lao động giỏi là một nhu cầu cấp thiết, thậm chí có ý nghĩa “sống còn” đối với công ty. Theo đó, nhiều nhà sáng lập các doanh nghiệp đã áp dụng phương án phát hành cổ phiếu thưởng cho Người Lao Động trong khi không nắm rõ về điều kiện, cách thức thực hiện hay các rủi ro pháp lý có thể phát sinh đối với cả công ty và người lao động.

Trên thực tế, tất cả những công ty lớn thành công trong việc phát hành ESOP (Employee Stock Ownership Plan) cho người lao động mà báo chí thường hay đề cập đến đều có một điểm chung – họ là những công ty cổ phần đại chúng, và đây cũng là điều kiện  tiên quyết để có thể áp dụng biện pháp phát hành cổ phiếu thưởng cho người lao động. Việc phát hành cổ phiếu theo chương trình lựa chọn cho người lao động là hoạt động của công ty đại chúng nhằm khuyến khích người lao động nỗ lực làm việc vì sự phát triển của công ty và phải đáp ứng được các điều kiện nhất định mới được thực hiện, trong khi đó, các doanh nghiệp vừa và nhỏ thường không đáp ứng được điều kiện này. Việc thực hiện chào bán cổ phiếu thưởng cho người lao động trong khi không đáp ứng được các điều kiện luật định có thể dẫn đến việc giao dịch bị vô hiệu theo quy định tại Điều 117 Bộ Luật Dân Sự hiện hành.

Xét về bản chất, cổ phần của một công ty cổ phần thông thường chỉ có thể chia thành hai loại là:

• Cổ phần mà các Cổ Đông Hiện Hữu đang sở hữu; và/hoặc
• Cổ phần do Công ty phát hành mới nhằm mục đích tăng vốn điều lệ.

Đối với các công ty cổ phần thông thường, không có quy định trực tiếp về việc phát hành cổ phần thưởng cho người lao động. Do đó, nếu muốn thực hiện thưởng cổ phần cho Người Lao Động, doanh nghiệp trước tiên phải xác định nguồn cổ phần thưởng cho Người lao động xuất phát từ nguồn nào thì sau đó mới thực hiện các thủ tục tương ứng.

Đối với nguồn cổ phần thuộc sở hữu của các cổ đông hiện hữu, việc tặng cho cổ phần cho Người Lao Động sẽ được thực hiện theo phương thức tất cả hoặc một số cổ đông hiện hữu cùng thống nhất tặng cho một lượng cổ phần nhất định cho Người Lao Động thông qua thoả thuận dân sự giữa Cổ Đông Hiện Hữu và Người Lao Động. Với phương thức này, nghĩa vụ tặng cho cổ phần là nghĩa vụ của cá nhân các Cổ Đông Hiện Hữu chứ không phải của Công ty, do đó, Công ty sẽ không chào bán bất kỳ cổ phần nào và cũng không tăng vốn điều lệ, còn số cổ phần của Cổ Đông Hiện Hữu sẽ giảm xuống tương ứng với số cổ phần đã tặng cho Người Lao Động.

Việc tặng cho cổ phần của các cổ đông hiện hữu cho người lao động, xét về khía cạnh pháp lý, là một phương án khá an toàn cho công ty, vì chỉ là giao dịch dân sự giữa các cá nhân, các ràng buộc về thuế, chấp thuận của Công ty.. cũng không nhiều. Tuy nhiên, không phải công ty nào cũng áp dụng được vì việc giữ chân người lao động là vì lợi ích chung của công ty, trong khi Cổ đông tặng cho lại phải hy sinh lợi ích của cá nhân mình (bị giảm tỷ lệ sở hữu vốn trong công ty).

Còn đối với trường hợp Công Ty tặng cổ phần cho Người Lao Động từ nguồn vốn của Công ty. Các công ty cổ phần thông thường thì chỉ có thể thực hiện dưới hình thức phát hành thêm cổ phần chào bán riêng lẻ để Người Lao Động mua theo quy định của pháp luật doanh nghiệp, điều này cũng sẽ dẫn đến hệ quả làm tăng vốn điều lệ của Công ty lên, đồng thời, các bên sẽ phải tuân thủ nhiều quy định về thuế, lao động có liên quan.

Phương án này lại vướng phải một loạt các vấn đề khác như:

• Thiếu dòng tiền để bù đắp vào khoản vốn điều lệ tăng thêm của công ty, dẫn đến rủi ro tăng vốn ảo: bản chất của ESOP là người lao động được quyền mua một lượng cổ phiếu nhất định do công ty đại chúng phát hành thêm với giá bán thấp hơn giá thị trường tại thời điểm phát hành hoặc người lao động được tặng cho một lượng cổ phiếu nhất định, và phần chênh lệch giữa số tiền thực thu được từ Người Lao Động và giá trị cổ phần chào bán sẽ được các công ty đại chúng bù đắp từ các khoản thu hợp lệ.

Trong khi đó, đối với các công ty thông thường, khi tặng cho cổ phần cho Người Lao động thì lại không có dòng tiền bù đắp cho khoản chênh lệch trên. Dẫn đến nhiều trường hợp, ghi nhận Người Lao Động là cổ đông, đăng ký tăng vốn điều lệ nhưng lại không có khoản tiền thực góp cho khoản vốn điều lệ tăng thêm này. Điều này sẽ dẫn đến hệ quả tăng vốn ảo và vô hiệu đối với việc phát hành thêm cổ phần để tặng/ cho người lao động của công ty.

• Về việc đóng thuế thu nhập cá nhân của người lao động: Theo quy định của Luật Thuế thu nhập cá nhân, việc Người Lao Động tiếp nhận Cổ Phần từ việc được thưởng, không có thanh toán, hoặc thanh toán thấp hơn mệnh giá có thể được xác định là có thu nhập cá nhân từ tiền lương, tiền công, nhưng chỉ phải đóng thuế khi chuyển nhượng lại cổ phần được tặng cho. Nhưng vì việc thưởng cổ phiếu cho Người Lao Động hiện tại chỉ áp dụng cho công ty cổ phần đại chúng, đó, quy định về thuế thu nhập cá nhân này cũng không được áp dụng cho việc tặng/ cho Cổ Phần của công ty cổ phần thông thường.

• Các vấn đề khác về điều kiện để chào bán cổ phần riêng lẻ và việc thực hiện thủ tục đăng ký với cơ quan đăng ký kinh doanh…

Trong phạm vi bài viết này, người viết chỉ đưa ra các rủi ro cơ bản mà các nhà sáng lập, các cổ đông hiện hữu của công ty (cổ phần) phải nắm trước khi áp dụng việc phát hành cổ phần cho người lao động, tùy vào hình thức mà các bên muốn thực hiện trên thực tế mà các vấn đề cần xem xét có thể thay đổi tương ứng hoặc phát sinh thêm. Do đó, các nhà sáng lập, các cổ đông hiện hữu nên tham vấn ý kiến của luật sư trước khi thực hiện.

Chia sẻ: