Quy định và phương hướng xử lý vi phạm sở hữu trí tuệ tại Việt Nam

Sở hữu trí tuệ (SHTT) đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy đổi mới và bảo vệ quyền của cá nhân, tổ chức sáng tạo. Tại Việt Nam, khi đất nước tiếp tục hội nhập vào nền kinh tế toàn cầu, tầm quan trọng của việc bảo vệ SHTT đã nhận được sự quan tâm đáng kể. Bài viết này nghiên cứu và chỉ ra khung pháp lý điều chỉnh và quy trình xử lý vi phạm SHTT tại Việt Nam, đồng thời cung cấp thông tin chi tiết về các cơ chế chính sách dành cho chủ sở hữu quyền SHTT. 

1. Khung pháp lý bảo vệ SHTT tại Việt Nam 

Khung pháp lý điều chỉnh về SHTT tại Việt Nam chủ yếu là Luật SHTT 2005, sửa đổi bổ sung 2009, 2019 và 2022. Ngoài ra, Luật SHTT được bổ sung bằng nhiều nghị định, thông tư và điều ước quốc tế. Dưới đây là một số điều ước quốc tế liên quan đến bảo vệ quyền SHTT được công nhận và sử dụng tại Việt Nam:  

• Công ước Paris về bảo hộ sở hữu công nghiệp. 

• Công ước Berne về bảo hộ tác phẩm văn học và nghệ thuật. 

• Hiệp định TRIPS trong khuôn khổ WTO. 

• Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP). 

Các công cụ này cùng nhau thiết lập một khuôn khổ vững chắc cho việc bảo vệ và thực thi quyền SHTT. 

2. Cơ chế bảo vệ quyền SHTT tại Việt Nam 

a. Biện pháp hành chính 

Các biện pháp hành chính thường được sử dụng phổ biến nhất do tính hiệu quả cao và chi phí bỏ ra để yêu cầu chấm dứt hành vi xâm phạm thường thấp hơn so với các biện pháp khác. Chủ sở hữu quyền có thể nộp đơn khiếu nại lên các cơ quan có thẩm quyền như các cơ quan Thanh tra, Công an, Quản lý thị trường, Hải quan, Ủy ban nhân dân các cấp. 

Khi tổ chức, cá nhân thực hiện một hoặc các hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ sau đây, tổ chức, cá nhân sẽ bị xử phạt vi phạm hành chính: 

• Xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ gây thiệt hại cho tác giả, chủ sở hữu, người tiêu dùng hoặc cho xã hội; 

• Sản xuất, nhập khẩu, vận chuyển, buôn bán hàng hóa giả mạo về sở hữu trí tuệ theo quy định của Luật SHTT hoặc giao cho người khác thực hiện hành vi này; 

• Sản xuất, nhập khẩu, vận chuyển, buôn bán, tàng trữ tem, nhãn hoặc vật phẩm khác mang nhãn hiệu hoặc chỉ dẫn địa lý giả mạo hoặc giao cho người khác thực hiện hành vi này. 

Hình phạt chính đối với hành vi vi phạm hành chính về SHTT bao gồm cảnh cáo và phạt tiền. Tuỳ theo tính chất, mức độ xâm phạm, tổ chức, cá nhân xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ còn có thể bị áp dụng một hoặc các hình thức xử phạt bổ sung sau đây: 

• Tịch thu hàng hoá giả mạo về sở hữu trí tuệ, nguyên liệu, vật liệu, phương tiện được sử dụng chủ yếu để sản xuất, kinh doanh hàng hoá giả mạo về sở hữu trí tuệ; 

• Đình chỉ có thời hạn hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực đã xảy ra vi phạm. 

Ngoài biện pháp xử phạt chính, cơ quan có thẩm quyền có thể yêu cầu áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả buộc phân phối hoặc đưa vào sử dụng không nhằm mục đích thương mại đối với hàng hóa giả mạo về sở hữu trí tuệ, nguyên liệu, vật liệu và phương tiện được sử dụng chủ yếu để sản xuất, kinh doanh hàng hóa giả mạo về sở hữu trí tuệ với điều kiện không làm ảnh hưởng đến khả năng khai thác quyền của chủ thể quyền sở hữu trí tuệ và đáp ứng các điều kiện khác theo quy định của Chính phủ. 

b. Biện pháp dân sự 

Biện pháp dân sự áp dụng cho hành vi vi phạm quyền SHTT thông dụng được biết đến là khởi kiện tại Tòa án. Khởi kiện là một quá trình tốn nhiều thời gian, thường yêu cầu nhiều chứng cứ chứng minh cho hành vi vi phạm và cần có sự thẩm định từ chuyên gia để chứng minh mức độ vi phạm và thiệt hại thực tế do hành vi vi phạm gây ra. Tuy nhiên, biện pháp này giúp khắc phục toàn diện vấn đề và bắt buộc phải thực thi theo quyết định của Tòa, từ đó khiến nó trở thành một công cụ có giá trị đối với bên nắm giữ quyền. 

Chủ sở hữu quyền SHTT có thể khởi kiện tại Tòa án để Tòa án xử lý tổ chức, cá nhân có hành vi xâm phạm quyền SHTT thông qua các biện pháp dân sự sau đây: 

• Buộc chấm dứt hành vi xâm phạm; 

• Buộc xin lỗi, cải chính công khai; 

• Buộc thực hiện nghĩa vụ dân sự; 

• Buộc bồi thường thiệt hại; 

• Buộc tiêu hủy hoặc buộc phân phối hoặc đưa vào sử dụng không nhằm mục đích thương mại đối với hàng hóa, nguyên liệu, vật liệu và phương tiện được sử dụng chủ yếu để sản xuất, kinh doanh hàng hóa xâm phạm quyền SHTT với điều kiện không làm ảnh hưởng đến khả năng khai thác quyền của chủ thể quyền SHTT. 

Thiệt hại do xâm phạm quyền SHTT bao gồm thiệt hại về vật chất và thiệt hại về tinh thần. Thiệt hại về vật chất được xác định dựa trên các tổn thất về tài sản, mức giảm sút về thu nhập, lợi nhuận, tổn thất về cơ hội kinh doanh, chi phí hợp lý để ngăn chặn, khắc phục thiệt hại. Thiệt hại về tinh thần bao gồm các tổn thất về danh dự, nhân phẩm, uy tín, danh tiếng và những tổn thất khác về tinh thần gây ra cho tác giả của tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học; người biểu diễn; tác giả của sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí, giống cây trồng. 

Về mức độ thiệt hại, chủ sở hữu quyền phải xác định thiệt hại dựa trên cơ sở các tổn thất thực tế phải chịu do hành vi xâm phạm quyền SHTT gây ra. Khi chứng minh được thiệt hại về vật chất, chủ sở hữu quyền có quyền yêu cầu Tòa án quyết định mức bồi thường theo một trong các căn cứ sau đây: 

• Tổng thiệt hại vật chất tính bằng tiền cộng với khoản lợi nhuận mà bên vi phạm đã thu được do thực hiện hành vi xâm phạm, nếu khoản lợi nhuận bị giảm sút của chủ sở hữu quyền chưa được tính vào tổng thiệt hại vật chất; 

• Giá chuyển giao quyền sử dụng đối tượng SHTT với giả định bên vi phạm được chủ sở hữu quyền chuyển giao quyền sử dụng đối tượng đó theo hợp đồng sử dụng đối tượng SHTT trong phạm vi tương ứng với hành vi xâm phạm đã thực hiện; 

• Thiệt hại vật chất theo các cách tính khác do chủ thể quyền SHTT đưa ra phù hợp với quy định của pháp luật; 

• Trong trường hợp không thể xác định được mức bồi thường thiệt hại về vật chất theo 03 cách thức nêu trên này thì mức bồi thường thiệt hại về vật chất do Tòa án ấn định, tùy thuộc vào mức độ thiệt hại, nhưng không quá năm trăm triệu đồng. 

Đối với thiệt hại về tinh thần, trong trường hợp chủ sở hữu quyền chứng minh được hành vi xâm phạm quyền SHTT đã gây thiệt hại về tinh thần cho mình thì có quyền yêu cầu Tòa án quyết định mức bồi thường trong giới hạn từ năm triệu đồng đến năm mươi triệu đồng, tùy thuộc vào mức độ thiệt hại. 

Ngoài biện pháp hành chính, dân sự, pháp luật SHTT Việt Nam còn áp dụng biện pháp hình sự, kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu để giải quyết hành vi xâm phạm SHTT. Trong phần 02 của bài viết, Apolat Legal sẽ cung cấp cho khách hàng thông tin cụ thể hơn về việc áp dụng 02 biện pháp này trong xử lý xâm phạm SHTT và đề cập đến các bước xử lý vi phạm quyền SHTT. 

c. Biện pháp hình sự 

Các biện pháp hình sự được áp dụng trong trường hợp cá nhân, tổ chức thương mại cố ý xâm phạm quyền SHTT và gây ra tác hại đáng kể cho chủ sở hữu quyền hoặc xã hội. Tại Điều 212 Luật SHTT sửa đổi 2022 quy định cá nhân, pháp nhân thương mại thực hiện hành vi xâm phạm quyền SHTT có đủ yếu tố cấu thành tội phạm thì bị truy cứu trách nhiệm hình sự. 

Bộ luật hình sự (“BLHS”) hiện hành quy định các tội danh về xâm phạm quyền SHTT như sau: 

• Điều 192 – Tội sản xuất, buôn bán hàng giả; 

• Điều 193 – Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm; 

• Điều 194 – Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh;  

• Điều 195 – Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thức ăn dùng để chăn nuôi, phân bón, thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật, giống cây trồng, giống vật nuôi; 

• Điều 225 – Tội xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan; và 

• Điều 226 – Tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp. 

Ngoài mức phạt tiền đối với hành vi xâm phạm quyền SHTT được quy định chi tiết tại các điều khoản nêu trên, mức phạt tù cũng được áp dụng đối với tội phạm ở mức nghiêm trọng và rất nghiêm trọng. Đặc biệt, biện pháp phạt tù chung thân hoặc tử hình còn được áp dụng cho người phạm tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh nếu: 

• Thu lợi bất chính 2.000.000.000 đồng trở lên; 

• Làm chết 02 người trở lên; 

• Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 122% trở lên; 

• Gây thiệt hại về tài sản 1.500.000.000 đồng trở lên. 

Ngoài ra, đối với các pháp nhân thương mại có hành vi xâm phạm, tòa án có thể quyết định buộc pháp nhân phạm tội phải đưa ra khỏi lãnh thổ Việt Nam hoặc tái xuất hàng hóa, vật phẩm, phương tiện được đưa vào lãnh thổ Việt Nam, nhập khẩu trái với quy định của pháp luật hoặc được tạm nhập, tái xuất nhưng không tái xuất theo đúng quy định của pháp luật; hàng hóa nhập khẩu, quá cảnh xâm phạm quyền SHTT, hàng hóa giả mạo quyền SHTT, phương tiện, nguyên liệu, vật liệu nhập khẩu được sử dụng chủ yếu để sản xuất, kinh doanh hàng hóa giả mạo về SHTT sau khi đã loại bỏ yếu tố vi phạm nhằm khắc phục, ngăn chặn hậu quả của tội phạm. 

d. Biện pháp kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu trong bảo vệ quyền SHTT 

Biện pháp kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu được áp dụng khi chủ sở hữu quyền SHTT có yêu cầu xử lý hành vi xâm phạm quyền hoặc cơ quan hải quan chủ động thực hiện nếu trong quá trình thực hiện kiểm tra, giám sát có căn cứ rõ ràng để nghi ngờ hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu là hàng hóa vi phạm về SHTT. Các biện pháp được áp dụng bao gồm: 

• Tạm dừng làm thủ tục hải quan đối với hàng hóa bị nghi ngờ xâm phạm; 

• Kiểm tra, giám sát để phát hiện hàng hóa có dấu hiệu xâm phạm. 

Để được áp dụng các biện pháp kiểm soát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu, người yêu cầu áp dụng có các nghĩa vụ sau đây: 

• Chứng minh mình là chủ thể quyền SHTT theo quy định; 

• Cung cấp đầy đủ thông tin để xác định hàng hóa bị nghi ngờ xâm phạm quyền hoặc để phát hiện hàng hóa có dấu hiệu xâm phạm quyền; 

• Nộp đơn cho cơ quan hải quan và nộp phí, lệ phí theo quy định của pháp luật; 

• Bồi thường thiệt hại và thanh toán các chi phí phát sinh cho người bị áp dụng biện pháp kiểm soát trong trường hợp hàng hóa bị kiểm soát không xâm phạm quyền SHTT. 

3. Dịch vụ hỗ trợ xử lý vi phạm quyền SHTT của Apolat Legal 

Apolat Legal tự hào là đơn vị tư vấn pháp luật có nhiều kinh nghiệm trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ với đội ngũ nhân sự được đào tạo chuyên sâu về sở hữu trí tuệ trong và ngoài nước. Chúng tôi là tổ chức hành nghề luật được cấp chứng nhận bởi Sở tư pháp Hồ Chí Minh, đồng thời là tổ chức đại diện sở hữu công nghiệp được công nhận chính thức bởi Bộ Khoa học & Công nghệ và Cục Sở hữu Trí tuệ Việt Nam. Theo đó, Apolat Legal có đầy đủ điều kiện pháp lý để đại diện cho các chủ sở hữu đối tượng sở hữu công nghiệp trong nước và nước ngoài để thực hiện các thủ tục tư vấn, đăng ký, khiếu nại, chống xâm phạm và xử lý tranh chấp quyền sở hữu trí tuệ tại tất cả các cấp độ và thủ tục cần thiết. 

Để giải quyết hiệu quả hành vi vi phạm quyền SHTT tại Việt Nam, Apolat Legal cung cấp các dịch vụ pháp lý như sau: 

• Thu thập bằng chứng, lập vi bằng ghi nhận hành vi vi phạm: Trong trường hợp hàng hóa xâm phạm quyền SHTT xuất hiện trên website của bên vi phạm hoặc được quảng cáo, lưu thông trên các sàn thương mại điện tử, Apolat Legal sẽ hỗ trợ khách hàng dịch vụ lập vi bằng ghi lại các hoạt động vi phạm quyền SHTT. 

• Giám định sở hữu công nghiệp: để xác định có hành vi xâm phạm SHTT hay không, Apolat Legal sẽ tư vấn và hỗ trợ khách hàng chuẩn bị hồ sơ, tài liệu cần thiết cho yêu cầu giám định và gửi đến Viện Khoa học Sở hữu trí tuệ (VIPRI). 

• Đại diện thương lượng với bên xâm phạm yêu cầu chấm dứt hành vi xâm phạm: Khi khách hàng có yêu cầu, Apolat Legal theo ủy quyền từ khách hàng sẽ thực hiện gửi các công văn yêu cầu chấm dứt hành vi xâm phạm và thương lượng với bên xâm phạm để chấm dứt hành vi xâm phạm (nếu cần thiết) 

• Lập hồ sơ đề nghị Thanh tra Bộ Khoa học và Công nghệ (Thanh tra Bộ KH&CN) xử lý vi phạm hành chính về hành vi xâm phạm quyền SHTT: bên cạnh việc kiểm tra các tài liệu, chứng cứ đã thu thập được về hành vi xâm phạm, Apolat Legal cũng sẽ hỗ trợ khách hàng soạn thảo đơn yêu cầu và đại diện khách hàng làm việc với Bộ KHCN và (các) bên liên quan trong suốt quá trình xử lý xâm phạm SHTT. 

• Giải quyết tranh chấp tại tòa án: Trong trường hợp cần thiết, Luật sư của Apolat Legal sẽ tư vấn cho khách hàng về điều kiện khởi kiện tại tòa án và thay mặt khách hàng tham gia các phiên họp hòa giải, phiên họp tiếp cận và công khai chứng cứ, phiên họp thẩm định tại chỗ, các buổi làm việc khác theo giấy triệu tập của tòa án trong quá trình tố tụng. 

Bài viết liên quan:

1/ Quản trị rủi ro vi phạm quyền sở hữu trí tuệ trong hoạt động liên doanh

2/ Xâm phạm quyền tác giả đối với tác phẩm điện ảnh

3/ Nhận diện hành vi xâm phạm quyền tác giả

Chia sẻ: