Những vấn đề cơ bản về giao dịch liên kết

Khi các bên tham gia giao dịch có mối quan hệ liên kết, không độc lập có thể sẽ làm cho giao dịch đó trở nên bất thường. Dưới góc độ quản lý Nhà nước, các giao dịch bất thường này có thể giúp các bên liên kết lẩn tránh nghĩa vụ thuế đối với Nhà nước nên cần thiết phải được quản lý. Giao dịch này gọi là giao dịch liên kết. 

1. Giao dịch liên kết là gì? 

Giao dịch được xem là giao dịch liên kết khi đáp ứng hai điều kiện sau: 

Thứ nhất, các bên tham gia giao dịch phải là các bên có quan hệ liên kết với nhau 

Các bên có quan hệ liên kết là các bên có mối quan hệ thuộc một trong các trường hợp: 

• Một bên tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp vào việc điều hành, kiểm soát, góp vốn hoặc đầu tư vào bên kia; 

• Các bên trực tiếp hay gián tiếp cùng chịu sự điều hành, kiểm soát, góp vốn hoặc đầu tư của một bên khác. 

Cụ thể: 

• Một doanh nghiệp nắm giữ trực tiếp hoặc gián tiếp ít nhất 25% vốn góp của chủ sở hữu của doanh nghiệp kia; 

• Cả hai doanh nghiệp đều có ít nhất 25% vốn góp của chủ sở hữu do một bên thứ ba nắm giữ trực tiếp hoặc gián tiếp;  

• Một doanh nghiệp là cổ đông lớn nhất về vốn góp của chủ sở hữu và nắm giữ trực tiếp hoặc gián tiếp ít nhất 10% tổng số cổ phần của doanh nghiệp kia;  

• Một doanh nghiệp bảo lãnh hoặc cho một doanh nghiệp khác vay vốn dưới bất kỳ hình thức nào (bao gồm cả các khoản vay từ bên thứ ba được đảm bảo từ nguồn tài chính của bên liên kết và các giao dịch tài chính có bản chất tương tự) với điều kiện khoản vốn vay ít nhất bằng 25% vốn góp của chủ sở hữu của doanh nghiệp đi vay và chiếm trên 50% tổng giá trị các khoản nợ trung và dài hạn của doanh nghiệp đi vay;  

• Một doanh nghiệp chỉ định thành viên ban lãnh đạo điều hành hoặc nắm quyền kiểm soát của một doanh nghiệp khác với điều kiện số lượng các thành viên được doanh nghiệp thứ nhất chỉ định chiếm trên 50% tổng số thành viên ban lãnh đạo điều hành hoặc nắm quyền kiểm soát của doanh nghiệp thứ hai; hoặc một thành viên được doanh nghiệp thứ nhất chỉ định có quyền quyết định các chính sách tài chính hoặc hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp thứ hai;  

• Hai doanh nghiệp cùng có trên 50% thành viên ban lãnh đạo hoặc cùng có một thành viên ban lãnh đạo có quyền quyết định các chính sách tài chính hoặc hoạt động kinh doanh được chỉ định bởi một bên thứ ba; 

• Hai doanh nghiệp được điều hành hoặc chịu sự kiểm soát về nhân sự, tài chính và hoạt động kinh doanh bởi các cá nhân thuộc một trong các mối quan hệ vợ, chồng; cha mẹ đẻ, cha mẹ nuôi, cha dượng, mẹ kế, cha mẹ vợ, cha mẹ chồng; con đẻ, con nuôi, con riêng của vợ hoặc chồng, con dâu, con rể; anh, chị, em cùng cha mẹ, anh, chị em cùng cha khác mẹ, anh, chị, em cùng mẹ khác cha, anh rể, em rể, chị dâu, em dâu của người cùng cha mẹ hoặc cùng cha khác mẹ, cùng mẹ khác cha; ông bà nội, ông bà ngoại; cháu nội, cháu ngoại; cô, dì, chú, cậu, bác ruột và cháu ruột; 

• Hai cơ sở kinh doanh có mối quan hệ trụ sở chính và cơ sở thường trú hoặc cùng là cơ sở thường trú của tổ chức, cá nhân nước ngoài; 

• Các doanh nghiệp chịu sự kiểm soát của một cá nhân thông qua vốn góp của cá nhân này vào doanh nghiệp đó hoặc trực tiếp tham gia điều hành doanh nghiệp; 

• Các trường hợp khác trong đó doanh nghiệp chịu sự điều hành, kiểm soát, quyết định trên thực tế đối với hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp kia; 

• Doanh nghiệp có phát sinh các giao dịch nhượng, nhận chuyển nhượng vốn góp ít nhất 25% vốn góp của chủ sở hữu của doanh nghiệp trong kỳ tính thuế; vay, cho vay ít nhất 10% vốn góp của chủ sở hữu tại thời điểm phát sinh giao dịch trong kỳ tính thuế với cá nhân điều hành, kiểm soát doanh nghiệp hoặc với cá nhân thuộc trong một các mối quan hệ theo quy định tại điểm g khoản này. 

Thứ hai, giao dịch giữa các bên liên kết là giao dịch các giao dịch mua, bán, trao đổi, thuê, cho thuê, mượn, cho mượn, chuyển giao, chuyển nhượng hàng hóa, cung cấp dịch vụ; vay, cho vay, dịch vụ tài chính, đảm bảo tài chính và các công cụ tài chính khác; mua, bán, trao đổi, thuê, cho thuê, mượn, cho mượn, chuyển giao, chuyển nhượng tài sản hữu hình, tài sản vô hình và thỏa thuận mua, bán, sử dụng chung nguồn lực như tài sản, vốn, lao động, chia sẻ chi phí giữa các bên có quan hệ liên kết, trừ các giao dịch kinh doanh đối với hàng hóa, dịch vụ thuộc phạm vi điều chỉnh giá của Nhà nước thực hiện theo quy định của pháp luật về giá.  

2. Chi phí của giao dịch liên kết không được chấp nhận trong các trường hợp nào? 

Chi phí của giao dịch liên kết sẽ không được cơ quan quản lý thuế chấp nhận là chi phí hợp lý của doanh nghiệp và được trừ khi tính thuế thu nhập doanh nghiệp nếu giao dịch này không phù hợp bản chất giao dịch độc lập hoặc không góp phần tạo ra doanh thu, thu nhập cho hoạt động sản xuất, kinh doanh của người nộp thuế không được tính vào chi phí được trừ khi xác định thu nhập chịu thuế thu nhập doanh nghiệp trong kỳ, cụ thể gồm: 

• Chi phí thanh toán cho bên liên kết không thực hiện bất kỳ hoạt động sản xuất, kinh doanh nào liên quan đến ngành nghề, hoạt động sản xuất, kinh doanh của người nộp thuế; không có quyền lợi, trách nhiệm liên quan đối với tài sản, hàng hóa, dịch vụ cung cấp cho người nộp thuế.  

• Chi phí thanh toán cho bên liên kết có hoạt động sản xuất, kinh doanh nhưng quy mô tài sản, số lượng nhân viên và chức năng sản xuất, kinh doanh không tương xứng với giá trị giao dịch mà bên liên kết nhận được từ người nộp thuế.  

• Chi phí thanh toán cho bên liên kết là đối tượng cư trú của một nước hoặc vùng lãnh thổ không thu thuế thu nhập doanh nghiệp, không góp phần tạo ra doanh thu, giá trị gia tăng cho hoạt động sản xuất, kinh doanh của người nộp thuế. 

Đối với chi phí dịch vụ giữa các bên liên kết, chi phí này được xác định là chi phí được trừ khi tính chi phí tính thuế của người nộp thuế, khoản chi này phải:  

• Đáp ứng đủ các điều kiện gồm: 

• Dịch vụ được cung cấp có giá trị thương mại, tài chính, kinh tế và phục vụ trực tiếp cho hoạt động sản xuất kinh doanh của người nộp thuế. 

• Dịch vụ từ bên liên kết được xác định đã cung cấp trong điều kiện hoàn cảnh tương tự các bên độc lập chi trả cho các dịch vụ này. 

• Phí dịch vụ được thanh toán trên cơ sở nguyên tắc giao dịch độc lập và phương pháp tính giá giao dịch liên kết hoặc phân bổ mức phí dịch vụ giữa các bên liên kết phải được áp dụng thống nhất trong tập đoàn đối với loại hình dịch vụ tương tự và người nộp thuế phải cung cấp hợp đồng, chứng từ, hóa đơn và thông tin về phương pháp tính, yếu tố phân bổ và chính sách giá của tập đoàn đối với dịch vụ được cung cấp.    

• Không thuộc các trường hợp gồm: 

• Dịch vụ được cung cấp chỉ nhằm mục đích phục vụ lợi ích hoặc tạo giá trị cho các bên liên kết khác. 

• Dịch vụ tính phí trùng lắp do nhiều bên liên kết cung cấp cho cùng một loại dịch vụ, không xác định được giá trị gia tăng cho người nộp thuế. 

• Dịch vụ về bản chất là các lợi ích của người nộp thuế nhận được do là thành viên của một tập đoàn. 

• Chi phí mà bên liên kết cộng thêm đối với dịch vụ do bên thứ ba cung cấp thông qua trung gian bên liên kết không đóng góp thêm giá trị cho dịch vụ.    

3. Làm thế nào để hạn chế rủi ro chi phí của giao dịch liên kết bị loại trừ

Như phân tích ở trên, để chi phí của giao dịch liên kết được chấp nhận là không dễ dàng. Thực tiễn tư vấn, người viết nhận thấy để hạn chế rủi ro cho phí này bị loại trừ, doanh nghiệp cần lưu trữ các tài liệu chứng minh cho các vấn đề sau:    

• Giao dịch liên kết là cần thiết và phục vụ cho hoạt động của doanh nghiệp. Nếu không có bên liên kết cung cấp, doanh nghiệp có thể cũng sẽ phải sử dụng của bên thứ ba độc lập. 

• Chi phí thanh toán cho bên liên kết là tương tự như cho phí trả cho các bên cung cấp dịch vụ, hàng hóa tương tự trên thị trường; 

• Các bên liên kết thực tế có thực hiện giao dịch với nhau, chẳng hạn có chứng từ thể hiện việc có yêu cầu dịch vụ, có sản phẩm dịch vụ được cung cấp…   

4. Hệ quả nếu chi phí của giao dịch liên kết không được chấp nhận là chi phí hợp lý, hợp lệ của doanh nghiệp khi tính thuế  

Khi chi phí của giao dịch liên kết bị loại trừ, việc này làm cho chí phí giảm, lợi nhuận tăng dẫn đến tăng số tiền thuế thu nhập doanh nghiệp phải nộp cho Nhà nước. Khi đó, doanh nghiệp sẽ phải chịu các chế tài gồm:  

• Buộc nộp tiền phạt bằng 20% số tiền thuế khai thiếu so với quy định. 

• Buộc nộp đủ số tiền thuế thiếu vào ngân sách nhà nước. 

• Buộc nộp đủ số tiền chậm nộp tiền thuế vào ngân sách nhà nước tính theo tỷ lệ 0.03%/ngày. 

Chia sẻ: