Khung pháp lý cho hoạt động phát triển trí tuệ nhân tạo theo Dự thảo Luật công nghiệp công nghệ số của Việt Nam

Trong bối cảnh của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, trí tuệ nhân tạo (AI) đang đóng vai trò ngày càng quan trọng trong sự phát triển kinh tế – xã hội của các quốc gia. Nhận thức được tầm quan trọng này, Việt Nam đã và đang tích cực xây dựng khung pháp lý toàn diện cho hoạt động phát triển AI thông qua Dự thảo Luật công nghiệp công nghệ số. Khung pháp lý này không chỉ đặt nền móng cho sự phát triển bền vững của ngành công nghiệp AI tại Việt Nam mà còn thể hiện cam kết mạnh mẽ của Chính phủ trong việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo song song với việc đảm bảo các tiêu chuẩn đạo đức và bảo vệ quyền lợi người dùng.

1. Quan điểm thúc đẩy phát triển trí tuệ nhân tạo có định hướng

Thúc đẩy phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo là một trong những ưu tiên hàng đầu trong chiến lược phát triển công nghệ số của Việt Nam. Nhà nước đặc biệt chú trọng việc xây dựng một hệ sinh thái AI có trách nhiệm, lấy con người làm trung tâm và đảm bảo tính đáng tin cậy. Trong đó, các doanh nghiệp, tổ chức và cá nhân được khuyến khích tham gia vào quá trình phát triển, cung cấp và triển khai các giải pháp trí tuệ nhân tạo (AI). 

Để thúc đẩy sự đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực AI, các doanh nghiệp vừa và nhỏ được tạo điều kiện tham gia vào các cơ chế thử nghiệm sản phẩm và dịch vụ công nghệ số. Đây là một phần quan trọng trong chiến lược phát triển toàn diện ngành công nghiệp AI của Việt Nam, được quy định chi tiết tại Mục 3 Chương IV của dự thảo luật. 

Để đảm bảo tính hệ thống và bền vững trong phát triển AI, Bộ Thông tin và Truyền thông được giao nhiệm vụ xây dựng và trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình thúc đẩy phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo. Chương trình này được thiết kế theo chu kỳ 5 năm, kèm theo các kế hoạch triển khai hàng năm, nhằm đảm bảo tính liên tục và hiệu quả trong việc thực hiện các mục tiêu phát triển AI quốc gia.

2. Xây dựng nguyên tắc đạo đức trong phát triển, triển khai và ứng dụng trí tuệ nhân tạo

Việc xây dựng nguyên tắc đạo đức trong phát triển, triển khai và ứng dụng trí tuệ nhân tạo là một trong những yếu tố then chốt trong khung pháp lý về AI tại Việt Nam. Bộ Thông tin và Truyền thông được giao nhiệm vụ chủ trì trong việc ban hành các nguyên tắc đạo đức nền tảng, tạo khung định hướng cho sự phát triển có trách nhiệm của công nghệ AI trong không gian số Việt Nam. 

Để đảm bảo tính thực tiễn và phù hợp với đặc thù của từng lĩnh vực, các bộ chuyên ngành được trao quyền chủ động trong việc xây dựng và ban hành các hướng dẫn quy định đạo đức cụ thể. Những hướng dẫn này sẽ điều chỉnh việc sử dụng các sản phẩm công nghệ số ứng dụng AI trong phạm vi quản lý của từng bộ, ngành. Điều quan trọng là các hướng dẫn này phải được xây dựng dựa trên nền tảng các nguyên tắc đạo đức chung do Bộ Thông tin và Truyền thông ban hành, đồng thời phải phản ánh được những đặc thù và yêu cầu riêng của từng lĩnh vực.

3. Các hoạt động trí tuệ nhân tạo bị nghiêm cấm

Trong khung pháp lý về trí tuệ nhân tạo, một số hoạt động bị nghiêm cấm nhằm bảo vệ quyền và lợi ích của người dùng. 

(i) Đầu tiên, luật cấm việc phát triển và sử dụng các hệ thống AI có khả năng thao túng hành vi của người dùng một cách tinh vi, đặc biệt là những kỹ thuật mà người dùng không thể nhận biết. Điều này bao gồm các phương pháp lôi kéo hoặc lừa đảo làm suy giảm khả năng ra quyết định của cá nhân, dẫn đến những tổn hại đáng kể. 

(ii) Nghiêm cấm việc phát triển và sử dụng các hệ thống AI nhằm khai thác điểm yếu của những đối tượng dễ bị tổn thương, bao gồm người cao tuổi, người khuyết tật, hoặc những người có hoàn cảnh kinh tế – xã hội khó khăn. Những hệ thống như vậy có thể gây ra những tác động tiêu cực nghiêm trọng đến hành vi và cuộc sống của các nhóm đối tượng này. 

(iii) Cấm sử dụng các hệ thống AI đánh giá hoặc phân loại cá nhân dựa trên hành vi xã hội, đặc điểm cá nhân hoặc tính cách được suy luận. Đặc biệt, nghiêm cấm việc sử dụng những đánh giá này để tạo ra các hình thức phân biệt đối xử không công bằng hoặc gây tổn hại không tương xứng cho cá nhân và nhóm người. 

(iv) Một trong những điểm đáng chú ý là việc cấm sử dụng AI để dự đoán khả năng phạm tội của cá nhân dựa trên các đánh giá về tính cách và đặc điểm cá nhân. Tuy nhiên, quy định này không áp dụng đối với các hệ thống AI được sử dụng trong hoạt động phòng chống tội phạm theo quy định của pháp luật hiện hành, nhằm đảm bảo tính hiệu quả trong công tác đảm bảo an ninh trật tự. 

(v) Về vấn đề bảo vệ quyền riêng tư, dự thảo luật nghiêm cấm việc phát triển hoặc sử dụng các hệ thống AI để xây dựng và mở rộng cơ sở dữ liệu nhận dạng khuôn mặt thông qua việc thu thập không có chủ đích từ Internet hoặc camera giám sát CCTV. 

(vi) Trong môi trường làm việc và giáo dục, việc sử dụng AI để phân tích và suy đoán cảm xúc của con người cũng bị cấm, ngoại trừ các trường hợp đặc biệt liên quan đến mục đích y tế và an toàn. 

(vii) Cuối cùng, luật cũng đặt ra những hạn chế nghiêm ngặt đối với việc sử dụng công nghệ sinh trắc học trong AI. Cấm việc phát triển và sử dụng các hệ thống AI để phân loại cá nhân dựa trên dữ liệu sinh trắc học nhằm suy luận ra các thông tin cá nhân nhạy cảm. Tuy nhiên, quy định này không áp dụng đối với hoạt động dán nhãn hoặc lọc các tập dữ liệu sinh trắc học đã được thu thập một cách hợp pháp. 

Kết luận 

Dự thảo Luật công nghiệp công nghệ số đã thể hiện nỗ lực đáng kể của Việt Nam trong việc xây dựng một khung pháp lý toàn diện cho sự phát triển của trí tuệ nhân tạo. Thông qua việc thiết lập các nguyên tắc định hướng, quy tắc đạo đức, và những hạn chế cụ thể, dự thảo luật đã tạo ra một nền tảng vững chắc cho sự phát triển có trách nhiệm của công nghệ AI tại Việt Nam. 

Điểm đáng chú ý là khung pháp lý này không chỉ tập trung vào việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo và phát triển công nghệ, mà còn đặc biệt chú trọng đến việc bảo vệ quyền và lợi ích của người dùng. Sự cân bằng giữa thúc đẩy phát triển và đảm bảo an toàn cho người dùng sẽ là nền tảng quan trọng để xây dựng một hệ sinh thái AI bền vững, đáng tin cậy và có trách nhiệm tại Việt Nam trong tương lai. 

Chia sẻ: