Có nên vừa chọn trọng tài vừa chọn toà án để giải quyết tranh chấp

Trong giao dịch kinh doanh thương mại, các bên thường lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp là Trọng tài hoặc Toà án. Hiện nay, giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài đang được lựa chọn ngày càng nhiều hơn vì những ưu điểm nổi trội. Tuy nhiên, ưu hay nhược điểm của mỗi phương thức giải quyết tranh chấp còn phải xem xét dưới góc nhìn của mỗi bên trong quan hệ tranh chấp.  

1. So sánh phương thức giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài và Toà án

• Giống nhau: Phán quyết Trọng tài và Bản án của Toà án đều có giá trị pháp lý ràng buộc, các bên phải thi hành nếu không sẽ bị cưỡng chế thi hành bởi Cơ quan Thi hành án.

• Khác nhau: 

2. Có nên vừa chọn Trọng tài và vừa chọn Toà án giải quyết tranh chấp 

Vì những đặc tính khác biệt trên, dễ hiểu khi thông thường Bên bị vi phạm mong muốn Trọng tài để nhanh chóng giải quyết vụ việc, đảm bảo quyền lợi của mình được bảo vệ trong thời gian ngắn nhất. Trong khi Bên vi phạm có mong muốn kéo dài vụ việc, chậm thực hiện nghĩa vụ của mình sẽ lựa chọn Toà án. Có những vụ việc, bởi Nguyên đơn quá mệt mỏi khi Bản án bị huỷ nhiều lần, thời gian kéo dài và thiệt hại ngày càng nhiều hơn đã buộc phải ngồi xuống nhượng bộ để hoà giải nhằm giảm thiểu các thiệt hại lớn hơn do đánh mất các cơ hội kinh doanh khác. 

Có thể nói ưu điểm lớn nhất của phương thức tranh chấp bằng Toà án so với Trọng tài là Toà án có sức mạnh của quyền lực nhà nước. Trên thực tế, một công văn của Trọng tài yêu cầu cung cấp thông tin gửi tới các cơ quan nhà nước hoặc ngân hàng sẽ khó có được sự phản hồi trong khi ít cơ quan nào từ chối yêu cầu của Toà án. Đặc biệt, lệnh áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời của Toà án sẽ mặc nhiên được thi hành nhưng ngược lại dù luật định nhưng ít khi nào Trọng tài ra lệnh pháp dụng khẩn cấp tạm thời hoặc nếu có cũng ít được áp dụng trên thực tế. Vì vậy trong một vụ tranh chấp, dấu hiệu tẩu tán tài sản của Bên vi phạm rõ ràng thì Bên bị vi phạm rất cần Tòa án để thực hiện biện pháp khẩn cấp tạm thời. Hoặc tương tự với vụ việc mà Bên bị vi phạm không thể thu thập chứng cứ. 

Trong một giao dịch không ai có thể biết trước được mình sẽ là Bên vi phạm hay Bên bị vi phạm, không ai biết khi xảy ra tranh chấp mình nằm ở vị thế nào để ra quyết định lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp cho phù hợp. Bởi lẽ đó khi giao kết hợp đồng, các bên sẽ ưu ái hơn cho một phương thức có nhiều ưu điểm hơn là Trọng tài vì niềm tin mình là bên tuân thủ hợp đồng. Nhưng khi đã lựa chọn Trọng tài thì Toà án sẽ từ chối giải quyết và các bên chỉ có thể tranh chấp bằng Trọng tài. 

Trên thực tế, có nhiều hợp đồng mà các bên trong đó vừa lựa chọn cả Trọng tài và Toà án để giải quyết tranh chấp. Có nhiều vụ việc là sự thiếu hiểu biết, sai sót trong quá trình giao kết hợp đồng. Nhưng cũng có thể nhiều vụ việc là do chủ ý của các bên hoặc một bên trong việc lựa chọn của mình. Có thể hậu quả của việc lựa chọn cả Trọng tài và Toà án trước hết là các bên sẽ tranh chấp về cơ quan có thẩm quyền giải quyết. Việc xác định thẩm quyền thuộc về cơ quan nào sẽ đưa cho bên lựa chọn cơ quan đó một vị thế tốt hơn. 

Điều 2, Nghị quyết 01/2014/NQ-HĐTP của Hội đồng thẩm phán có đưa ra cách xử lý nếu các bên vừa có thỏa thuận giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài, vừa có thỏa thuận giải quyết tranh chấp bằng Tòa án cụ thể:  

“4. Trường hợp các bên vừa có thỏa thuận giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài, vừa có thỏa thuận giải quyết tranh chấp bằng Tòa án mà các bên không có thỏa thuận lại hoặc thỏa thuận mới về cơ quan có thẩm quyền giải quyết tranh chấp và không thuộc trường hợp quy định tại khoản 3 Điều này mà phát sinh tranh chấp thì xử lý như sau: 

a) Trường hợp người khởi kiện yêu cầu Trọng tài giải quyết tranh chấp trước khi yêu cầu Tòa án giải quyết tranh chấp hoặc yêu cầu Trọng tài giải quyết tranh chấp khi Tòa án chưa thụ lý vụ án quy định tại điểm b khoản 4 Điều này thì Tòa án căn cứ quy định tại Điều 6 Luật TTTM để từ chối thụ lý, giải quyết. Trong trường hợp này, khi nhận được đơn khởi kiện Tòa án phải trả lại đơn khởi kiện, nếu đã thụ lý vụ án thì căn cứ quy định tại điểm i khoản 1 Điều 192 BLTTDS ra quyết định đình chỉ việc giải quyết vụ án vì không thuộc thẩm quyền của Tòa án, trả lại đơn khởi kiện và các tài liệu gửi kèm theo đơn khởi kiện.

b) Trường hợp người khởi kiện yêu cầu Tòa án giải quyết tranh chấp, thì ngay sau khi nhận được đơn khởi kiện, Tòa án phải xác định một trong các bên đã yêu cầu Trọng tài giải quyết hay chưa.

Trong thời hạn 05 ngày làm việc kể từ ngày nhận được đơn khởi kiện mà Tòa án xác định người bị kiện, người khởi kiện đã yêu cầu Trọng tài giải quyết tranh chấp thì Tòa án trả lại đơn khởi kiện cho người khởi kiện, trường hợp người bị kiện, người khởi kiện chưa yêu cầu Trọng tài giải quyết tranh chấp thì Tòa án xem xét thụ lý giải quyết theo thủ tục chung. 

Trường hợp Tòa án đã thụ lý vụ án mà phát hiện tranh chấp đã có yêu cầu Trọng tài giải quyết trước thời điểm Tòa án thụ lý vụ án thì Tòa án căn cứ quy định tại điểm i khoản 1 Điều 192 BLTTDS ra quyết định đình chỉ việc giải quyết vụ án vì không thuộc thẩm quyền của Tòa án, trả lại đơn khởi kiện và các tài liệu gửi kèm theo đơn khởi kiện.” 

Như vậy theo Điều 2.4.a, Nghị quyết 01/2014/NQ-HĐTP sẽ phát sinh các tình huống sau: 

• Người khởi kiện yêu cầu Trọng tài giải quyết tranh chấp trước khi yêu cầu Toà án thì thẩm quyền thuộc về Trọng tài.

• Người khởi kiện yêu cầu Toà án giải quyết tranh chấp trước khi yêu cầu Trọng tài nhưng Toà án chưa thụ lý thì thẩm quyền thuộc về Trọng tài. 

• Người khởi kiện yêu cầu Toà án giải quyết tranh chấp và Toá án đã thụ lý thì thẩm quyền thuộc Toà án dù sau đó có lựa chọn Trọng tài.

• Người khởi kiện yêu cầu Toà án hoặc Trọng tài giải quyết tranh chấp mà không yêu cầu cơ quan kia giải quyết thì thẩm quyền thuộc cơ quan được yêu cầu.

Thông thường ít khi nào một bên lại đi khởi kiện tại hai cơ quan giải quyết tranh chấp khác nhau, nên trường hợp người khởi kiện ở đây được xem là người nộp đơn khởi kiện có thể là Bên vi phạm hoặc Bên bị vi phạm tại Trọng tài hoặc Toà án. Như tại Điều 2.4.b, Nghị quyết 01/2014/NQ-HĐTP quy định trường hợp người khởi kiện yêu cầu Toà án giải quyết tranh chấp thì Toà án phải xác định một trong các bên (gồm người khởi kiện và người bị kiện) đã yêu cầu Trọng tài giải quyết tranh chấp hay chưa. Theo đó, khi phát sinh tranh chấp, nếu một bên chủ định lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp, họ sẽ là người khởi kiện trước, lựa chọn cơ quan giải quyết tranh chấp và chủ động hơn để đạt được mục đích của mình tức có thể là người bị kiện tại Trọng tài nhưng lại là người người kiện tại Toà án và ngược lại.  

Mặc dù, Nghị quyết 01/2014/NQ-HĐTP vẫn tiếp cận theo hướng ưu tiên Trọng tài hơn, nhưng không loại trừ quyền lựa chọn Toà án của các bên. Do đó, có thể việc lựa chọn cả Trọng tài và Toà án là cơ quan giải quyết tranh chấp ngay từ đầu là một phương án hay cho những chủ thể chủ động trong giao dịch thương mại và hiểu biết pháp lý vững vàng. 

Chia sẻ: