Hòa giải là một phương thức giải quyết tranh chấp phổ biến tại nhiều quốc gia và được khuyến khích áp dụng trước khi các bên tiến hành tố tụng trọng tài. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là liệu các bên có bắt buộc phải thông qua hòa giải trước khi bắt đầu quá trình trọng tài nếu đã có thỏa thuận trọng tài đa tầng hay không? Bài viết này sẽ phân tích vấn đề trên dưới góc độ pháp lý và thực tiễn.
1. Giới thiệu về điều khoản trọng tài đa tầng
Điều khoản trọng tài đa tầng là các điều khoản trong hợp đồng, theo đó các bên thỏa thuận rằng khi xảy ra tranh chấp, các bên sẽ ưu tiên sử dụng các cơ chế giải quyết tranh chấp thay thế (ADR) trước khi thực hiện tố tụng trọng tài. Các cơ chế ADR này có thể bao gồm thương lượng, hòa giải, phân xử hoặc quyết định của chuyên gia. Điều khoản này có thể được thiết kế sao cho kết quả cuối cùng của một cơ chế nhất định có tính ràng buộc, trừ khi một bên quyết định chuyển tranh chấp sang tầng tiếp theo, chẳng hạn như thông qua quyết định của chuyên gia trước khi dẫn đến giai đoạn trọng tài.
Trong hoạt động kinh doanh thương mại, hợp đồng giao kết giữa các bên thường quy định nhiều hơn một phương thức giải quyết tranh chấp là tòa án hoặc trọng tài. Loại điều khoản giải quyết tranh chấp kết hợp thường thấy là “hòa giải – trọng tài”, tức là khi xảy ra tranh chấp, các bên sẽ tiến hành thương lượng hòa giải trước và sẽ chuyển sang tố tụng trọng tài khi không đạt được thỏa thuận hòa giải.
Thông thường, hòa giải thường được xem là một quá trình tự nguyện không bắt buộc, các bên có quyền tự do tham gia hoặc không tham gia các phiên hòa giải khi có tranh chấp mà vẫn có thể trực tiếp thực hiện quá trình tố tụng trọng tài. Tuy nhiên, một số quan điểm khác lại cho rằng nếu các bên khi soạn thảo hợp đồng đã có thỏa thuận về hòa giải trước khi chuyển sang trọng tài thì các bên phải bắt buộc thực hiện hòa giải.
Trong mục tiếp theo của bài viết, Apolat Legal sẽ giới thiệu và phân tích một số bản án, quyết định của một số quốc gia trong việc giải quyết vấn đề có bắt buộc phải thực hiện hòa giải khi có quy định về điều khoản trọng tài đa tầng trong hợp đồng thương mại giữa các bên hay không.
2. Thực tiễn giải quyết của cơ quan xét xử tại Hà Lan khi phát sinh tranh chấp do có điều khoản thỏa thuận trọng tài đa tầng
Năm 2017, một công ty Hà Lan có tên là Project Partner Search Beheer B.V. (sau đây gọi tắt là “PPSB”) đã chuyển nhượng cổ phần tại một công ty con cho Lotamblau Investments B.V. (sau đây gọi tắt là “CSW”). Trong Hợp đồng chuyển nhượng cổ phần giữa PPSB và CSW, điều khoản giải quyết tranh chấp quy định như sau:
“Mọi tranh chấp giữa các bên phát sinh từ thỏa thuận này sẽ được giải quyết ban đầu thông qua hòa giải. Nếu các bên không thể giải quyết tranh chấp theo cách này, tranh chấp sẽ được đưa ra phân xử (bởi một trọng tài viên duy nhất), thay thế cho tòa án thông thường, trừ trường hợp khẩn cấp cần sự can thiệp của thẩm phán.”
Năm 2019, khi phát sinh tranh chấp, PPSB đã khởi kiện phân xử và yêu cầu Tòa án Quận Rotterdam chỉ định một trọng tài viên theo quy định của Luật Trọng tài Hà Lan nhưng CSW phản đối yêu cầu này vì CSW cho rằng cần phải tiến hành hòa giải trước theo điều khoản quy dịnh trong Hợp đồng. Tuy nhiên, Tòa án Quận vẫn chỉ định một trọng tài viên.
Xuyên suốt quá trình xét xử, CSW tiếp tục phản đối thẩm quyền của trọng tài viên với lý do tương tự và yêu cầu tạm dừng thủ tục để các bên có thời gian thực hiện hòa giải một cách nghiêm túc. Mặt khác, trọng tài viên đã bác bỏ yêu cầu của CSW vì cho rằng việc hòa giải sẽ chỉ gây trì hoãn không cần thiết vì thái độ của các bên dường như không hòa hoãn tại phiên họp. Vì vậy, trong phán quyết cuối cùng, trọng tài viên chấp nhận một phần yêu cầu của PPSB và bác bỏ các yêu cầu phản tố của CSW. Sau đó, CSW đã khởi kiện yêu cầu hủy phán quyết trọng tài tại Tòa phúc thẩm, lập luận rằng phán quyết trọng tài không hợp lệ do điều kiện tiên quyết về hòa giải chưa được thực hiện.
Tòa phúc thẩm cho rằng nội dung và hiệu lực của điều khoản hòa giải phải được xác định dựa trên bối cảnh cụ thể, cũng như kỳ vọng hợp lý của các bên. Tòa phúc thẩm cũng áp dụng tiêu chuẩn Haviltex (điều khoản giải thích hợp đồng) để xác định hòa giải nên được thực hiện khi cả hai bên đều đồng ý. Vì vây, Tòa phúc thẩm nhận định điều khoản giải quyết tranh chấp trong Hợp đồng chuyển nhượng cổ phần giữa PPSB và CSW có thể được hiểu là cho phép các bên chỉ định trọng tài viên nếu dự đoán rằng tranh chấp không thể được giải quyết thông qua hòa giải.
Trong quá trình kháng cáo tại Tòa án Tối cao, CSW cho rằng lập luận của Tòa phúc thẩm là không hợp lý vì mang tính mâu thuẫn nội tại. CSW lập luận rằng thỏa thuận trọng tài chỉ có hiệu lực sau khi đã xác định rằng tranh chấp không thể giải quyết thông qua hòa giải. Bên cạnh đó, cố vấn pháp lý của Tòa án Tối cao đồng ý với CSW về việc các bên phải thử giải quyết tranh chấp thông qua hòa giải trước khi tiến hành tố tụng trọng tài. Cố vấn cho rằng một điều khoản hòa giải bắt buộc trong một thỏa thuận trọng tài đa tầng có thể được coi là điều kiện tiên quyết đối với hiệu lực của thỏa thuận trọng tài. Nếu điều khoản hòa giải không được tuân thủ, thỏa thuận trọng tài sẽ không có hiệu lực.
Mặc dù đồng ý một phần với quan điểm của Cố vấn pháp lý, song Tòa án Tối cao đồng ý với quan điểm của Tòa phúc thẩm về việc áp dụng tiêu chuẩn Haviltex để giải thích điều khoản giải quyết tranh chấp trong hợp đồng. Thực tế là điều khoản hòa giải là một phần của hợp đồng thương mại giữa các bên chuyên nghiệp có thể có liên quan đến việc diễn giải, nhưng không nhất thiết dẫn đến kết luận rằng điều khoản hòa giải có tính ràng buộc.
Cuối cùng, Tòa án Tối cao đã xem xét tình huống bất kể có quy định về hòa giải nhưng chuyển sang tố tụng trọng tài mà không cố gắng giải quyết tranh chấp thông qua hòa giải. Không trực tiếp phản hồi lập luận của CSW, Tòa án Tối cao đã ra phán quyết rằng trọng tài “có thể” hoãn các thủ tục tố tụng theo yêu cầu của bên kia để tạo cơ hội cho các bên tuân thủ điều khoản hòa giải ràng buộc. Tòa án Tối cao đã tuyên bố rõ ràng rằng việc hoãn thủ tục tố tụng trọng tài chỉ diễn ra khi cơ quan xét xử nhận thấy vấn đề quá cấp bách hoặc nếu cơ quan cho rằng hòa giải là vô nghĩa.
Từ những phân tích nêu trên, có thể thấy tại Hà Lan, cơ quan giải quyết tranh chấp có xu hướng áp dụng linh hoạt tiêu chuẩn Haviltex và xem hòa giải là một biện pháp giải quyết tranh chấp không mang tính bắt buộc. Hòa giải được tiến hành khi có sự đồng thuận của cả hai bên và khi cơ quan xét xử có thể xem xét bỏ qua hòa giải và trực tiếp chuyển sang tố tụng trọng tài nếu nhận thấy biện pháp hòa giải không hiệu quả.
Trong phần tiếp theo của bài viết, Apolat Legal sẽ phân tích và đánh giá về thực tiễn giải quyết tranh chấp khi có điều khoản trọng tài đa tầng tại Việt Nam, từ đó đề xuất phương án xử lý phù hợp hơn đối với từng trường hợp.
Bài viết liên quan
- Quy định về công nhận kết quả hòa giải thành đối với vụ việc được giải quyết theo thủ tục hòa giải thương mại
- Thủ Tục Hoà Giải Thương Mại – Tiến Bộ Hay Rào Cản?
- Giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa
Khuyến cáo:
Bài viết này chỉ nhằm mục đích cung cấp các thông tin chung và không nhằm cung cấp bất kỳ ý kiến tư vấn pháp lý cho bất kỳ trường hợp cụ thể nào. Các quy định pháp luật được dẫn chiếu trong nội dung bài viết có hiệu lực vào thời điểm đăng tải bài viết nhưng có thể đã hết hiệu lực tại thời điểm bạn đọc. Do đó, chúng tôi khuyến nghị bạn luôn tham khảo ý kiến của chuyên gia trước khi áp dụng.
Các vấn đề liên quan đến nội dung hoặc quyền sở hữu trí tuệ liên của bài viết, vui lòng gửi email đến cs@apolatlegal.vn.
Apolat Legal là một công ty luật tại Việt Nam có kinh nghiệm và năng lực cung cấp các dịch vụ tư vấn liên quan đến Giải quyết tranh chấp. Vui lòng tham khảo về dịch vụ của chúng tôi Giải quyết tranh chấp và liên hệ với đội ngũ luật sư tại Viêt Nam của chúng tôi thông qua email info@apolatlegal.com.
