Án lệ số 09/2016 xác định lãi suất nợ quá hạn trong quan hệ thương mại

1. Giới thiệu về Án Lệ Số 09/2016

Án lệ số 09/2016/AL về xác định lãi suất nợ quá hạn trung bình trên thị trường và việc trả lãi trên số tiền phạt vi phạm, bồi thường thiệt hại. Án lệ được Hội đồng Thẩm phán Tòa án Nhân dân Tối cao thông qua ngày 17/10/2016 và công bố theo Quyết định số 698/QĐ-CA cùng ngày. 

Án lệ này đã giải quyết các vấn đề pháp lý liên quan đến việc xác định trách nhiệm bồi thường, hoàn trả tiền ứng trước và cách tính lãi chậm trả trong hợp đồng mua bán hàng hóa. Với tình huống thực tế được nêu ra, án lệ tạo nên tiền lệ áp dụng cho các trường hợp tương tự, từ đó đảm bảo tính thống nhất trong thực tiễn xét xử.

2. Tóm tắt Án Lệ Số 09/2016

Án lệ số 09/2016 được xây dựng dựa trên Quyết định giám đốc thẩm số 07/2013/KDTM-GĐT ngày 15/3/2013 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án Nhân dân Tối cao, xét xử vụ tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa giữa Công ty Cổ phần Thép Việt Ý và Công ty Cổ phần Kim khí Hưng Yên. 

Công ty Thép Việt Ý ký kết nhiều hợp đồng mua bán với Công ty Kim khí Hưng Yên. Bên mua đã ứng trước tiền nhưng bên bán không thực hiện nghĩa vụ giao hàng hoặc giao không đầy đủ. Điều này dẫn đến nghĩa vụ hoàn trả tiền ứng trước, kèm lãi chậm trả và các khoản bồi thường khác. 

Theo đó, Án lệ giải quyết hai tình huống chính: 

Tình huống 1: Hợp đồng mua bán hàng hóa bị vi phạm do bên bán không giao hoặc không giao đủ hàng, dẫn đến nghĩa vụ hoàn trả tiền ứng trước và trả lãi chậm thanh toán. Theo đó, giải pháp pháp lý là: Lãi chậm trả được tính theo lãi suất nợ quá hạn trung bình trên thị trường, dựa vào mức lãi suất trung bình của ít nhất ba ngân hàng tại địa phương nơi xét xử sơ thẩm. 

Tình huống 2: Hợp đồng có phát sinh nghĩa vụ trả tiền phạt vi phạm và bồi thường thiệt hại. Theo đó, giải pháp pháp lý là: Người phải trả tiền phạt vi phạm và bồi thường thiệt hại không phải trả lãi trên các khoản tiền này.

3. Những điểm nổi bật của Án Lệ Số 09 

3.1. Xác định khoản tiền làm phát sinh lãi chậm trả 

Án lệ khẳng định: 

• Khoản tiền ứng trước mà bên nhận không giao hàng hoặc không giao đủ phải được hoàn trả cùng lãi chậm trả. 

• Lãi suất chậm trả được tính theo mức lãi suất trung bình trên thị trường, cụ thể là lãi suất quá hạn trung bình của ít nhất ba ngân hàng tại địa phương. 

Quy định này bảo vệ quyền lợi của bên mua, đảm bảo bên nhận tiền không thể kéo dài thời gian hoàn trả mà không phải chịu hậu quả tài chính. 

3.2. Loại trừ lãi trên tiền phạt vi phạm và bồi thường thiệt hại 

Án lệ loại trừ khả năng tính lãi trên hai loại khoản tiền:  

• Tiền phạt vi phạm hợp đồng: Theo Điều 302 Luật Thương mại, việc tính lãi trên khoản tiền phạt vi phạm là không phù hợp.  

• Tiền bồi thường thiệt hại: Tương tự, các khoản bồi thường thiệt hại cũng không phát sinh lãi chậm trả. 

Điều này xuất phát từ nguyên tắc bảo vệ người vi phạm khỏi gánh nặng quá lớn và đảm bảo tính cân bằng trong quan hệ hợp đồng. 

3.3. Phương pháp xác định lãi suất 

Một trong những đóng góp lớn của án lệ là xác định cách tính lãi suất nợ quá hạn: 

• Dựa trên lãi suất trung bình của ít nhất ba ngân hàng tại địa phương: Phương pháp này giúp lãi suất được tính toán khách quan, minh bạch. 

• Thời điểm xác định lãi suất: Là thời điểm xét xử sơ thẩm, thay vì thời điểm thanh toán như quy định trong Luật Thương mại 2005.  

4. Những điểm còn bỏ ngỏ trong Án Lệ Số 09

• Thời điểm bắt đầu tính lãi chậm trả: Án lệ chưa quy định rõ thời điểm nào lãi chậm trả bắt đầu được tính. Trong thực tế, nên tính từ thời điểm vi phạm nghĩa vụ, thay vì chỉ tính từ thời điểm có yêu cầu hoàn trả. 

• Địa phương xác định lãi suất: Án lệ yêu cầu sử dụng mức lãi suất tại địa phương, nhưng chưa làm rõ “địa phương” cụ thể (nơi bên nguyên đơn, bị đơn hay nơi xét xử). Điều này có thể gây khó khăn trong áp dụng thực tiễn. 

• Trường hợp có thỏa thuận về lãi suất: Nếu các bên đã thỏa thuận hợp pháp về mức lãi suất, liệu án lệ có được áp dụng hay không? Việc tôn trọng ý chí các bên là nguyên tắc cơ bản, nhưng án lệ chưa làm rõ điểm này. 

5. Tính ứng dụng và mở rộng của Án Lệ Số 09

Án lệ không chỉ áp dụng trong các tranh chấp hợp đồng mua bán mà còn có thể mở rộng cho các loại hợp đồng khác (dịch vụ, thuê tài sản) khi phát sinh nghĩa vụ hoàn trả tiền ứng trước. Điều này giúp án lệ có tính ứng dụng cao, phù hợp với thực tiễn đa dạng của quan hệ kinh doanh. 

Án lệ số 09/2016 không chỉ là một công cụ pháp lý quan trọng, mà còn là bước tiến trong việc hoàn thiện khung pháp luật về kinh doanh, thương mại. Với sự rõ ràng trong các quy định và giải pháp pháp lý, án lệ góp phần tạo nên tính minh bạch, nhất quán và công bằng trong xét xử. Tuy nhiên, để tối ưu hóa tính áp dụng, cần tiếp tục làm rõ những điểm còn bỏ ngỏ, đảm bảo sự linh hoạt và phù hợp với các tình huống thực tế. 

Việc áp dụng đúng án lệ này không chỉ bảo vệ quyền lợi của các bên trong hợp đồng, mà còn thúc đẩy môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng và hiệu quả hơn. 

Chia sẻ: