Trong vài năm trở lại đây, có thể thấy rằng, ngay cả thời gian khó khăn nhất do đại dịch, ngành công nghiệp trò chơi trực tuyến vẫn là một trong những ngành chứng kiến sự phát triển nhảy vọt. Một trò chơi trực tuyến thành công không chỉ mang lại cho chủ sở hữu lợi nhuận lớn từ việc bán trò chơi hay thu phí người dùng khi tham gia trò chơi trực tuyến, nó còn gợi mở cơ hội thành công cho chủ sở hữu từ nhiều cách khác như bán các các phụ kiện, quần áo và nhiều vật phẩm khác liên quan đến trờ chơi hay sử dụng các nhân vật trong trò chơi trực tuyến đó. Ngoài ra, một công ty kinh doanh trò chơi trực tuyến sở hữu một trò chơi trực tuyến ăn khách cũng có thể thu được lợi nhuận từ việc cấp phép quyền sản xuất phim truyền hình lấy cảm hứng từ trò chơi, chiến dịch quảng cáo hoặc các nội dung trực tuyến khác trên các mạng truyền thông xã hội. 

Do đó, việc bảo vệ quyền tác giả, hay quyền sở hữu trí tuệ nói chung, đối với trò chơi trực tuyến là yếu tố then chốt và cực kỳ quan trọng để chủ sở hữu trò chơi trực tuyến được hưởng lợi từ khoản đầu tư của mình vào việc phát triển trò chơi trực tuyến đó. Việc bảo vệ quyền tác giả thậm chí còn trở nên quan trọng hơn vì tính chất không biên giới của hoạt động phát triển, phân phối trò chơi trực tuyến hiện nay.

Các yếu tố nào của một trò chơi trực tuyến có thể được bảo hộ quyền tác giả?

Nói một cách đơn giản, quyền tác giả sẽ bảo vệ sự thể hiện mang tính sáng tạo và nguyên gốc của tác phẩm. Ở Việt Nam, cũng như hầu hết các quốc gia khác, một tác phẩm sáng tạo có thể được tự động bảo hộ quyền tác giả sau khi tác phẩm đã được định hình ở một trạng thái nhất định và đáp ứng tiêu chuẩn về tính nguyên gốc. Trong ngành công nghiệp trò chơi trực tuyến, các yếu tố cơ bản có thể được bảo hộ theo cơ chế quyền tác giả có thể kể đến gồm:

• Nhân vật của trò chơi; 

• Cách chơi và cốt truyện của trò chơi;

• Âm thanh và nhạc; 

• Thiết kế đồ hoạ;

• Mã máy tính hoặc chương trình máy tính. 

Mỗi yếu tố trên sẽ yêu cầu các tiêu chuẩn cụ thể khác nhau để được bảo hộ quyền tác giả. Khi các yếu tố nói trên đáp ứng các điều kiện để được bảo vệ quyền tác giả, chủ thể quyền có độc quyền ngăn cấm các bên khác sao chép trò chơi, tạo ra các tác phẩm phái sinh của trò chơi, phân phối các bản sao của trò chơi, thể hiện công khai các yếu tố được bảo vệ quyền tác giả của trò chơi, … và nhiều quyền khác theo quy định của pháp luật Việt Nam và Công ước Berne. 

Ai là chủ sở hữu quyền tác giả thật sự của trò chơi trực tuyến?

Trong quá trình thương mại hoá một trò chơi trực tuyến, điều quan trọng nhất là xác định ai là chủ sở hữu hợp pháp của quyền tác giả của trò chơi trực tuyến đó – là người tạo ra trò chơi hay công ty kinh doanh trò chơi trực tuyến đã đầu tư tài chính vào quá trình sản xuất ra trò chơi trực tuyến đó (trong một kịch bản đơn giản). Thế giới quan về luật sở hữu trí tuệ có một nguyên tắc khá đơn giản được gọi là “tác phẩm được thuê làm”. Nguyên tắc này giả định rằng các công ty trò chơi trực tuyến (nói chung là các tổ chức thuê thầu hoặc người sử dụng lao động) sẽ là bên nắm giữ quyền tác giả đối với trò chơi trực tuyến nếu người tạo ra trò chơi (người lập trình, người thiết kế đồ hoạ, …) là người lao động của công ty này hoặc việc sản xuất trò chơi được đầu tư tài chính bởi công ty. Nguyên tắc này là một nguyên tắc nổi tiếng của luật bản quyền Hoa Kỳ.

Tuy nhiên, việc áp dụng nguyên tắc trên vào các trường hợp thực tế không hề đơn giản theo quy định của pháp luật về sở hữu trí tuệ của Việt Nam. Pháp luật Việt Nam không tồn tại một nguyên tắc giống chính xác như nguyên tắc “tác phẩm được thuê làm” như được nhìn thấy trong pháp luật một số quốc gia theo trường phái thông luật như Hoa Kỳ. Mặc dù luật sở hữu trí tuệ của Việt Nam vẫn có quy định có hướng tiếp cận tương tự, điều này không áp dụng đối với các quyền nhân thân của tác giả theo Điều 19 của Luật sở hữu trí tuệ Việt Nam.

Trên thực tế, rất nhiều lập trình viên, người thiết kế đồ hoạ đang làm việc cho cùng lúc nhiều công ty trò chơi trực tuyến khác nhau với tư cách là một nhà thầu độc lập hoặc freelancer mà không có hợp đồng lao động hay hợp đồng dịch vụ chi tiết. Trong những trường hợp này, bên nào cho rằng mình là chủ sở hữu của quyền tác giả đối với trò chơi trực tuyến sẽ phải có trách nhiệm chứng minh mình là chủ sở hữu thật sự theo quy định của pháp luật. Quá trình này chưa bao giờ là con đường dễ dàng, đặc biệt là đối với các sản phẩm số như trò chơi trực tuyến. 

Bảo hộ quyền tác giả thông qua đăng ký tự nguyện 

Tương tự như nhiều quốc gia khác, theo luật sở hữu trí tuệ Việt Nam, quyền tác giả được hình thành tự động ngay sau khi tác phẩm được định hình ở một hình thức nhất định mà không yêu cầu thủ tục đăng ký bắt buộc. Tuy nhiên, cân nhắc đến các tranh chấp tiềm ẩn về quyền sở hữu trí tuệ trong ngành công nghiệp trò chơi trực tuyến hiện nay và nghĩa vụ chứng minh của bên yêu cầu bồi thường vốn rất phức tạp và chủ quan, lời khuyên hữu ích và phổ biến hiện nay là chủ sở hữu trò chơi trực tuyến nên thực hiện đăng ký bảo hộ quyền tác giả đối với trò chơi trực tuyến của mình sớm nhất có thể. Việc đăng ký sẽ trao cho chủ sở hữu quyền lợi thế về việc miễn nghĩa vụ chứng minh quyền tác giả. Do đó, việc xử lý hành vi vi phạm quyền của chủ sở hữu quyền tác giả sẽ trở nên dễ dàng hơn.

Ngoài ra, Việt Nam hiện là thành viên của Công ước Berne về bảo hộ toàn cầu quyền tác giả đối với tác phẩm. Do vậy, khi trò chơi trực tuyến (hoặc bất kỳ thành phần nào của nó) được đăng ký bảo hộ quyền tác giả thành công tại Việt Nam, trò chơi trực tuyến đó cũng sẽ được bảo hộ tại 179 quốc gia thành viên của Công ước Berne.

Các lưu ý ngắn gọn để nâng cao khả năng bảo vệ quyền tác giả của trò chời trực tuyến:

• Lưu chứng quá trình phát triển trò chơi trực tuyến để chứng minh quyền sở hữu quyền tác giả của trò chơi trực tuyến đó;

• Xác định các quyền sở hữu trí tuệ bạn có và cân nhắc thực hiện việc đăng ký bảo hộ (cả với các đối tượng bắt buộc đăng ký hoặc tự nguyện đăng ký);

• Ký kết hợp đồng với tất cả các bên liên quan trong quá trình phát triển trò chơi trực tuyến trong đó xác định rõ ai là chủ sở hữu quyền tác giả;

• Đảm bảo giữ bảo mật các thông tin là bí mật thương mại thông qua việc ký kết các Thoả thuận bảo mật với tất cả các bên liên quan;

• Giám sát thị trường để phát hiện sớm các hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.